Telos

Politieke column

De titel van een column heeft sterke causaliteit met de omvang van het aantal lezers. Soms is het de honing waar lezers massaal likkebaardend op afkomen. Met de titel van vandaag ga ik het ‘hoerenmomentje’ van vorig najaar niet overtoepen. Dat stukkie was qua lezersaantallen het toppertje van 2022, zo blijkt uit meting. Dan weet u dat ook. Maar ik sluit een nieuwe topper niet uit. Bij fiscalisten is de hang naar historie immers net zo groot als de hang naar vunzigheid, toch? 

Enfin, telos dus. Het oude woord waar onder andere tollenaar en tolheffing van zijn afgeleid. Tol is een van onze oudste belastingvormen. Het betalen voor gebruik van wegen, bruggen en tunnels is al eeuwenlang een manier om geld te innen voor de gemeenschap. 

De oude Romeinen en Grieken hadden geen stapel studies nodig om de verschillende vormen van tolheffing ingevoerd te krijgen. Ze plaatsten tolpoortjes en tolposten, wezen de tollenaar aan, én klaar. Het belasten van gebruik is nog steeds een van de grondslagen van belastingheffing, althans dat willen we heel graag. Het lukt ons voor autogebruik alleen niet zo goed. We blijven studeren, onderzoeken en vergaderen, maar komen nauwelijks verder.

Nederland is een veel te klein land om een plaatselijke tolheffing in te voeren (afgezien van specifieke tunnels en bruggen), omdat het veel te makkelijk is een andere tolvrije weg te nemen. Daarom is het idee om door het hele land op elke weg, straat en zandpad een tolheffing in te voeren. De opbrengst van de motorrijtuigenbelasting van circa € 7,0 miljard (inclusief provinciale opcenten) wordt daarbij omgezet naar een bedrag per kilometer, zodat de totale opbrengst voor de schatkist na gedragseffecten gelijk blijft. 

De kilometerteller fungeert daarbij als de tolpoort. Dat lijkt makkelijk, zoals de slimme energiemeter thuis door de energiemaatschappij wordt uitgelezen voor het energieverbruik. De geschatte uitvoeringskosten van de nieuwste tolheffing doen echter anders vermoeden. Als de uitvoeringskosten al richting de half miljard euro per jaar gaan, weet ik wel dat we hier een monstertje aan het maken zijn. 

Daarnaast is er ook nog het probleem van de buitenlandse kilometers (vrijgesteld?) en de door buitenlanders in het binnenland gereden kilometers (krijgen zij een kilometerafhankelijk vignet?). Het is mij niet bekend of daarvoor werkbare oplossingen in de maak zijn.

Als je niet langer het bezit van de auto belast, maar het gebruik ervan, rijst vooral de vraag of het gebruik van andere vervoersmiddelen op dezelfde wegen dan eigenlijk niet ook tot tolheffing moet leiden. U weet wel: het gelijkheidsbeginsel. Betalen naar Gebruik (BnG) heet het monstertje, maar dat geldt kennelijk alleen voor het gebruik van (bestel)auto’s. Een auto is echter geen auto meer. Kijk eens naar buiten: ik zie ‘dikke bikes’ op drie wielen en ik zie auto’s op twee wielen, althans ik vind het een soort auto, maar het lijkt op een combinatie van een bakfiets met een ijscokar. De skelters, quads en andere geëlektrificeerde karretjes laat ik dan nog maar buiten beschouwing.

Mijn punt: het is raar om een autobelasting (bezitsbelasting) om te zetten naar een gebruiksbelasting voor alleen die auto, terwijl datzelfde gebruik ook door uiteenlopende andere voertuigen plaatsheeft die niet tegen deze heffing aanlopen. Betalen naar Gebruik op basis van alle kilometers in het land treft derhalve alleen bepaalde onfortuinlijke gebruikers, de ‘vroegere’ automobilisten.

Afgelopen week werden er weer drie dikke rapporten over de landelijke tolheffing door het kabinet gepresenteerd. De onderzoekers rapporteren uitgebreid over de techniek en de inkomenseffecten. Het dunne fundament onder de tolheffing blijft echter onbesproken. Voor toekomstige robuustheid moet het gesprek wel daarover gaan. Meer aandacht voor het doel dus. Inderdaad, voor de telos.