Vordering uit onverschuldigde betaling bleef tot ondernemingsvermogen behoren

1.1. De Inspecteur heeft aan belanghebbende over het jaar 2016 navorderingsaanslagen in de inkomstenbelasting en premie volksverzekeringen (hierna: IB/PVV) en inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet (hierna: Zvw) opgelegd, berekend naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van € 58.478 respectievelijk een bijdrage-inkomen van € 52.763 (hierna: de navorderingsaanslagen). Gelijktijdig zijn aan belanghebbende bedragen van € 702 respectievelijk € 35 aan belastingrente in rekening gebracht.

1.2. De Inspecteur heeft bij uitspraak op bezwaar het door belanghebbende gemaakte bezwaar tegen de navorderingsaanslagen en de beschikkingen inzake belastingrente ongegrond verklaard.

1.3. Belanghebbende heeft tegen de uitspraak op bezwaar beroep ingesteld bij de Rechtbank Zeeland-West-Brabant. Ter zake daarvan is een griffierecht geheven van € 47. De Rechtbank Zeeland-West-Brabant heeft de zaak voor verdere behandeling en beslissing verwezen naar de Rechtbank.

1.4. De Rechtbank heeft het beroep ongegrond verklaard.

1.5. Belanghebbende heeft tegen de uitspraak van de Rechtbank hoger beroep ingesteld bij het Hof. In verband daarmee is een griffierecht geheven van € 134. De Inspecteur heeft een verweerschrift ingediend.

1.6. De mondelinge behandeling van de zaak heeft plaatsgehad ter zitting van het Hof van 5 oktober 2022. Beide partijen zijn verschenen. Van het verhandelde ter zitting is een proces-verbaal opgemaakt.

Feiten

2.1. Belanghebbende is tot en met 1998 actief geweest als varkenshouder. In deze hoedanigheid is hij tot en met 1996 lid geweest van de Nederlandse Vakbond Varkenshouders (hierna: de NVV).

2.2. In de periode 1993-1998 werden varkenshouders door het toenmalige Landbouwschap verplicht om hun dieren te laten inenten tegen de ziekte van Aujeszky. De tarieven daarvoor werden eenzijdig door het Landbouwschap vastgesteld in de Retributieverordening Bestrijding Ziekte van Aujeszky (hierna: de Retributieverordening).

2.3. In 1995 is door individuele varkensboeren een procedure gestart tegen het Landbouwschap betreffende de op grond van de Retributieverordening opgelegde heffingen. Bij uitspraak van 7 oktober 1998, ECLI:NL:CBB:1998:ZG0124, heeft het College van Beroep voor het bedrijfsleven de Retributieverordening onverbindend verklaard.

2.4. Op 7 mei 1999 heeft de NVV tezamen met vijf varkenshouders het Landbouwschap gedagvaard teneinde de onverschuldigd betaalde bedragen terug te vorderen. Bij eindarrest van 21 juli 2009 heeft het Gerechtshof Den Haag voor recht verklaard dat de betalingen op basis van de Retributieverordening onverschuldigd zijn geschied.

2.5. Na het arrest zijn de NVV en de Sociaal-Economische Raad (als vereffenaar van het Landbouwschap) (hierna: de SER) met elkaar in overleg getreden om tot een collectieve afwikkeling te komen. Zij zijn overeengekomen dat het nadeel berekend zou worden door een derde partij. In dat kader hebben de NVV en de SER langdurig onderhandeld over de tekst van een vaststellingsovereenkomst, die uiteindelijk op 12 januari 2012 is getekend.

2.6. Ingevolge de vaststellingsovereenkomst is in 2013 een bedrag van € 16,1 miljoen aan de NVV uitgekeerd. Dit bedrag was inclusief rente berekend over de periode vanaf 1 december 2003 en is als schadeloosstelling aan leden en oud-leden van de NVV uitbetaald.

2.7. Over de rentevergoeding is verder geprocedeerd. Dat heeft geleid tot de uitspraak van de Rechtbank Den Haag van 5 november 2014, ECLI:NL:RBDHA:2014:13557, waarin is geoordeeld dat sprake is van een kennelijke verschrijving in de vaststellingsovereenkomst en dat de SER gehouden kan worden aan de vaststellingsovereenkomst met de gecorrigeerde rentedatum van 1 december 1993. Dit heeft ertoe geleid dat in 2016 een bedrag van € 11,5 miljoen aan (additionele) rentevergoeding aan de NVV is uitgekeerd. De NVV heeft zorggedragen voor het uitkeren van de rentevergoeding aan zijn leden en oud-leden.

2.8. Belanghebbende heeft op 25 augustus 2016 een bedrag van € 21.045,92 op zijn privérekening ontvangen afkomstig van Gerechtigheid Aujeszky met als omschrijving “Afrekening ZVA rentevergoeding” (de rentevergoeding). Dit bedrag is niet opgenomen in de aangifte IB/PVV van belanghebbende voor het jaar 2016.

2.9. De primitieve aanslagen IB/PVV 2016 en Zvw 2016 zijn met dagtekening 16 maart 2018 overeenkomstig de ingediende aangifte IB/PVV 2016 opgelegd naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van € 40.379 respectievelijk een bijdrage-inkomen van € 20.812.

2.10. De navorderingsaanslagen zijn met dagtekening 18 mei 2019 naar aanleiding van een boekenonderzoek opgelegd. Hierbij is de in 2016 ontvangen rentevergoeding als nagekomen bedrijfsbate in aanmerking genomen en in de heffing betrokken.

Oordeel van de Rechtbank

3. De Rechtbank heeft geoordeeld, waarbij belanghebbende is aangeduid als eiser en de Inspecteur als verweerder:

Omschrijving geschil in hoger beroep en conclusies van partijen

4.1. In hoger beroep is in geschil of de navorderingsaanslagen en de beschikkingen inzake belastingrente terecht zijn vastgesteld. Het geschil concentreert zich op de vraag of de Inspecteur terecht de rentevergoeding tot het inkomen uit werk en woning heeft gerekend.

4.2. Belanghebbende concludeert tot vernietiging van de navorderingsaanslagen en de beschikkingen inzake belastingrente.

4.3. De Inspecteur concludeert tot bevestiging van de uitspraak van de Rechtbank.

Beoordeling van het hoger beroep

5.1. Belanghebbende heeft betoogd dat zijn vordering met betrekking tot de onverschuldigd betaalde heffingen in een te ver verwijderd verband van de onderneming staat. De vordering is volgens hem pas ontstaan na de staking van zijn onderneming, zodat die vordering nooit tot het ondernemingsvermogen heeft behoord. Ook de rentevergoeding, die in een nog verder verwijderd verband van de onderneming staat, vormt daarom geen ondernemingsbate. Als de vordering ten tijde van de staking al wel zou hebben bestaan, zou die op dat moment samen met de andere activa en passiva van de onderneming zijn overgebracht naar het privévermogen. De rentevergoeding die in 2016 is ontvangen vormt dan evenmin een voordeel uit de onderneming, aldus belanghebbende.

5.2. De Inspecteur stelt zich op het standpunt dat de rentevergoeding tot het inkomen uit werk en woning behoort. De gemaakte kosten in verband met de inenting tegen de ziekte van Aujeszky vormden zakelijke lasten. Daardoor is de ontvangen rentevergoeding onlosmakelijk verbonden met de bedrijfsactiviteiten van belanghebbende. Het tijdsverloop en het rentekarakter van de vergoeding doen daaraan niet af. Hetzelfde geldt voor het feit dat belanghebbende niet zelf procedeerde. Belanghebbende had, evenals de varkenshouders die in persoon procedeerden, recht op de schadevergoeding en de rentevergoeding. De procedure is in 1995 gestart en belanghebbende was in die tijd varkenshouder en ook lid van de NVV. De Inspecteur acht het, gelet op het feit dat het verloop van de procedure uit algemene bronnen was te volgen, niet aannemelijk dat de rentevergoeding aan belanghebbende geheel onverwachts is uitgekeerd. Verder stelt hij dat de rentevergoeding bij een niet gestaakte onderneming tot de normale belaste jaarwinst zou zijn gaan behoren. Ten slotte bestrijdt de Inspecteur dat de vordering is overgebracht naar het privévermogen. Zo de wil van belanghebbende daarop al gericht was, zou een zodanige keuze de grenzen der redelijkheid overschrijden, aldus de Inspecteur.

5.3. Dit geschil heeft betrekking op een rentebate ter zake van een vordering uit onverschuldigde betaling. Een zodanig recht van terugvordering ontstaat in beginsel op het ogenblik waarop jegens een ander zonder rechtsgrond wordt gepresteerd (zie HR 19 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3678, NJ 2015/168, r.o. 3.4.2). Die prestatie betreft in dit geval de voldoening van heffingen op grond van de Retributieverordening ter zake van de inenting van de varkens van belanghebbende in de jaren 1993-1998. Aan die voldoening is met terugwerkende kracht de rechtsgrond ontvallen door de onverbindendverklaring van de Retributieverordening. Dat betekent dat het recht van terugvordering van de onverschuldigd betaalde heffingen – anders dan belanghebbende heeft betoogd – is ontstaan voordat hij zijn onderneming staakte. Dit strookt ook met het feit dat aan de betrokken varkenshouders rente is vergoed over een periode die aanving in 1993.

5.4. Bij de staking van een onderneming heeft in het algemeen te gelden dat een tot het ondernemingsvermogen behorend activum wordt overgebracht naar het privévermogen. Deze regel lijdt uitzondering indien sprake is van uit de ondernemingssfeer stammende onzekerheden omtrent de afwikkeling van dat activum. In dat geval blijft het behoren tot het verplichte ondernemingsvermogen (zie HR 14 maart 2003, ECLI:NL:HR:2003:AF5826, BNB 2003/195, r.o. 3.4; vgl. voordien ook onder meer HR 28 oktober 1959, ECLI:NL:HR:1959:AY0948, BNB 1959/374 en HR 25 oktober 1978, ECLI:NL:HR:1978:AX2785, BNB 1979/56).

5.5. Naar het oordeel van het Hof is aannemelijk dat ten tijde van de staking sprake was van uit de ondernemingssfeer stammende onzekerheden omtrent de afwikkeling van deze vordering. De hoogte van de vordering, die rechtstreeks voortvloeide uit de uitoefening van de varkenshouderij door belanghebbende, is namelijk pas vele jaren na de staking van de onderneming definitief vast komen te staan op basis van een berekening door een derde partij, die op grond van de vaststellingsovereenkomst tussen de NVV en de SER was ingeschakeld.

5.6. Het voorgaande brengt mee dat de vordering uit onverschuldigde betaling na de staking in beginsel tot het ondernemingsvermogen van belanghebbende is blijven behoren. Van omstandigheden die nopen tot afwijking van dit uitgangspunt is het Hof niet gebleken. Dat betekent, behoudens bijzondere omstandigheden waarvan het Hof evenmin is gebleken, dat de vruchten van dat vermogensbestanddeel moeten worden gerekend tot de voordelen uit die onderneming. De Inspecteur heeft derhalve terecht de rentevergoeding tot het inkomen uit werk en woning van belanghebbende gerekend.

5.7. Uit hetgeen hiervoor is overwogen volgt dat het hoger beroep ongegrond is.

Proceskosten

6. Het Hof ziet geen aanleiding voor een proceskostenveroordeling.

Beslissing

Het Gerechtshof bevestigt de uitspraak van de Rechtbank.

Deze uitspraak is vastgesteld door C. Maas, Chr.Th.P.M. Zandhuis en I. Reijngoud, in tegenwoordigheid van de griffier T.S.K.L. Tjon. De beslissing is op 16 november 2022 in het openbaar uitgesproken.