Doormodderen in ICT-malaise

Politieke column

Aanpassing van het belastingstelsel is niet mogelijk vanwege rammelende ICT bij de Belastingdienst. Deze boodschap klinkt al jarenlang, en zal voorlopig blijven klinken. Zorgen over de ICT lijken terecht, want je wordt er niet echt vrolijk van als je al die verouderde applicaties en het achterstallige onderhoud ziet. Tegelijkertijd zit de zeurderige klaagzang verdere ambities in de weg, waardoor we langdurig fiscaal degradatievoetbal dreigen te gaan spelen.

Mij valt op dat de malaise van de ICT steeds opzichtig aan politieke hangijzers wordt opgehangen. De bedoeling daarvan is om politici schuldbewust te maken van de impact die hun handelwijze als wetgever heeft op de fiscale uitvoering. Mooi voorbeeld is de invoering van de, inmiddels weer afgeschafte, jubelton in de schenkbelasting. Deze fiscale vrijstelling is per amendement ingevoerd en dergelijke uitzonderingen zorgen ervoor dat de ICT van de dienst nog meer in de touwen is komen te hangen, zo werd de Tweede Kamer afgelopen week in een ambtelijke technische briefing opnieuw nadrukkelijk ingepeperd. De jubelton als armageddon. Was het maar zo makkelijk.

De Belastingdienst vergeet tegen Kamerleden te zeggen dat de ICT-modernisering van de schenk- en erfbelasting een dramatisch intern project is geweest. De bouw van een nieuw systeem heeft vanaf het begin in 2014 tot het einde ongeveer negen jaar geduurd. Het prijskaartje is daarbij vijf keer over de kop gegaan van een geraamde kleine € 8 miljoen naar een gerealiseerde € 40 miljoen. Het was zo’n puinzooi dat zelfs de belastinginning op enig moment stokte, zonder dat de Belastingdienst dat kenbaar maakte aan het kerndepartement. 

Over deze jarenlange interne chaos hoor ik niets meer. Of de Belastingdienst überhaupt lessen heeft geleerd van dit ICT-echec is de vraag, want voor de interne organisatie heeft het nauwelijks gevolgen gehad. Welnee, de Kamerleden wordt voorgehouden dat hun ideetje van de jubelton in de schenkbelasting een majeur probleem is dat schaarse ICT-capaciteit heeft opgeslokt. 

Dat is wel een erg eigenzinnige versie van de werkelijkheid. De jubelton was een slecht idee en het is goed dat daar de stekker uitgetrokken is, maar het echte ICT-probleem komt niet zozeer voort uit de steeds veranderende wetgeving. Omgekeerd is het ook raar dat er vanwege de ICT-problemen op het gebied van belastingwetgeving bijna niets meer kan, en dat al jaar in jaar uit. 

In de jaren 2019-2022 richt gemiddeld slechts 7% van de ICT-capaciteit (in manuren) bij de Belastingdienst zich op de implementatie en verwerking van (nieuwe) fiscale wetgeving. Het overgrote deel van de overige capaciteit van 93% wordt besteed aan beheer en onderhoud, waarbij ook de opslag van data een serieus tijdsbeslag vergt. Veranderende wetgeving is dus helemaal niet zo’n grote boosdoener voor het ICT-drama als de Belastingdienst steeds doet voorkomen.

Deze bliksemafleider zorgt er daarentegen wel voor dat de echte oorzaken onderbelicht blijven. Daarbij moet je denken aan de aansturing, de organisatiestructuur, de planning, de controle, de personeelscapaciteit, de samenwerking met partners en eigenlijk dus het hele dienstonderdeel. De huidige ICT-organisatie van de Belastingdienst lijkt simpelweg niet in staat de ICT van de Belastingdienst uit de degradatiezone te halen.

Het bepleite moratorium op nieuwe fiscale wetgeving is daarmee een fopspeen. Minder wetswijzigingen juich ik om andere redenen weliswaar toe (laat het kabinet wel eerst zelf het goede voorbeeld geven door het belastingplan voor dit jaar te schrappen), maar het gaat de ICT niet naar een hoger niveau tillen. Als we uit de degradatiezone willen geraken, zijn onorthodoxe maatregelen bij de eigen ICT-organisatie welhaast onvermijdelijk. Deze spijkerharde conclusie is door de ambtelijke en politieke top vooralsnog niet getrokken, maar dat kan bijna niet uitblijven. Tot die tijd blijven we lekker doormodderen.