Eigen schuld – waarom fiscale rechtshulp noodzakelijk is

Opinie

Schijn en armoede

Als iemand zijn kat ‘konijn’ noemt, zoals vrienden van ons, komen er misverstanden van. Malcolm Gladwell heeft het in zijn nieuwste boek Talking to strangers over mismatches.3 De schijn bedriegt. Bij ontmoetingen met onbekenden speelt die schijn ons parten. Madoff was een meesteroplichter maar kwam over als eerlijk en daadkrachtig. ‘Talking to’ de onbekende Madoff was in een val lopen en heel veel geld verliezen. Armoede kent veel mismatches. In het NRC van afgelopen weekend (13/14 september) gaat het voor de zoveelste keer over armoede en schuldhulpverlening. Men laat de meest populaire minister van dit kabinet aan het woord.

zei Wopke Hoekstra (CDA) bij talkshow Jinek na zijn HJ Schoo-lezing.

Wie de Nibud-website regelmatig bezoekt, weet dat de onderkant er zeker ook niet altijd goed uit is gekomen. (Multinationals en grootbanken komen er vaak wel goed uit, maar dit terzijde.) Hoekstra heeft wel vaker blijk gegeven van een eenzijdige en ietwat bevoorrechte Minerva-blik. Neem bijvoorbeeld de migratiethematiek. Hij komt met een sleets voorbeeld over gebrekkig sprekende allochtonen die zijn huisarts bezoeken, terwijl ik toch echt een groot aantal nieuwkomers ken die het Nederlands beter beheersen dan de gemiddelde politicus, Wopke incluis.4

Het ligt voor de hand een goedkope tik uit te delen over multinationals en belastingbetaling maar dat doet uw opinista niet. Ik wacht de commissie belastingheffing van multinationals af. Wel stel ik dat als wij de grootbanken in 2008 zouden hebben behandeld zoals wij gezinnen met probleemschulden al veertig jaar behandelen, de ABNAmro en ING niet meer zouden bestaan.

Destructieve olifant

In genoemd NRC-artikel zegt Dordts CDA-wethouder Heijkoop:

Wie dat op zich in laat werken, wordt heel snel heel bezorgd. Wie dit aan den lijve ervaart, wordt nog meer bezorgd. Een bekende van ons heeft een klein bedrijfje en grote moeite zijn hoofd boven water te houden. Onder aanhoudende druk leveranciers te betalen en vanwege een tekort aan zakelijk inzicht, wordt verzuimd een aantal maanden loon- en omzetbelasting af te dragen. Niet zo slim, maar ook niet geheel onbegrijpelijk. Zonder dralen wordt ruim bemeten beslag gelegd op lonen, worden betalingsregelingen afgewezen, dwangbevelen en kostennota’s bezorgd en zijn overzichten uiterst moeizaam te verkrijgen (‘Dat kan pas na tien werkdagen’). Ook de partner moet eraan geloven. Op diens loon dreigt loonbeslag gelegd te worden. De Ontvanger – althans degene die men na veel gezeik aan de lijn krijgt – benadrukt als voorbeeldig functionaris voortdurend niets te kunnen doen buiten de regels om en dat niets wat hij zegt als toezegging kan worden opgevat. Daarbij heeft deze organisatie, die strijk-en-zet € 1 miljard per dag moet binnenhalen, voor alles ten minste tien werkdagen nodig en gebrekkige toegang tot de ‘eigen’ databestanden. In de brief van 18 november 2018 over de brede schuldenaanpak, heet het ‘Zoals bekend bij uw Kamer, worden beide organisaties (PdH: UWV en Belastingdienst) geconfronteerd met grote uitdagingen op ICT-gebied’. Onwillekeurig komt Orwells newspeak in het hoofd op:

In zijn eerder aangehaalde boek schrijft Gladwell:

Inkt, stront en stroop

Het moge duidelijk zijn dat de Belastingdienst lijkt te lijden aan een immanent wantrouwen jegens de eigen burger (met als gunstige uitzondering de benadering van buitenlandse investeerders). De meesterzet van onze overheid is het inzetten van de BelastingTelefoon. Dit medium is een perfect bureaucratisch instrument en lijkt te zijn weggelopen uit een verhaal van Ollie B. Bommel: Heer Bommel en de neutralisator. Alle ellende die erin gaat wordt – alleen al door de extreme wachttijden – getransformeerd tot een bureaucratisch helder soepje. Er gaat strontwater in en er komt een helder, fris beekje uit (‘na tien werkdagen...’). Hier zien we het overheidsapparaat als hyperobject (Ten Bos) aan het werk en begrijpen we de gebruikelijke metaforen voor dit soort processen: inkt, stront en stroop (vrij naar Ten Bos). Zelf kreeg mijn bv na terugkomst van vakantie een naheffingsaanslag van € 52 omzetbelasting omdat ik – door een verschrijving – € 2 te weinig had overgemaakt. Er zat een boete op van € 50. Sinds het Sloterdijk-congres6 weet ik mij gesteund door mensen als Sloterdijk. De staat deugt niet op dit punt, ik deug, mijn bv deugt.

Nog een eenvoudig voorbeeld waaruit een mismatch blijkt: de fiscus gaat ervan uit helder te handelen maar veronderstelt een fiscale schranderheid bij zijn clientèle waar die in veel gevallen niet bestaat. Meerdere malen heb ik als fiscale loodgieter mensen moeten helpen in gevallen waarin de Belastingdienst teruggaven separaat en eerder regelt en de daarmee min of meer samenhangende betalingen, later. Eenvoudig voorbeeld: man heeft aftrekpost, krijgt inkomstenbelasting terug, vrouw moet betalen. Man krijgt € 2.000 in week 1 terug; vrouw moet twee maanden later € 2.000 betalen aan inkomstenbelasting. Dit zorgt voor dramatische toestanden in menig gezin. De teruggave wordt als overheidscadeau uitgegeven en ervaren; de betaling naderhand voelt als een mokerslag.

Dienstbaarheid

Dit zijn allemaal geen systeemmisdrijven en het alternatief – geen overheid, geen regels, alleen filantropie – wil ik zeker niet bepleiten. En hoewel de bureaucratie niet geliefd wil zijn, is het volgens niet de minsten onder ons (Max Weber, René ten Bos) een noodzakelijke voorwaarde voor democratie en kapitalisme. Bedrijven en overheden lijken wat dat betreft meer op elkaar dan ze denken (of wensen). Het echte vraagstuk is hoe wij, in onze voortdurende worsteling met de bureaucratie, kunnen zorgen dat ze de samenleving dienstbaar blijft.7

Belasting wordt als zeer ingewikkeld beschouwd en men heeft geen idee dat er na een plus een grotere min aan kan komen. Wie twijfelt aan de oprechtheid van burgers op dit vlak, mag ik verwijzen naar Madern c.s.8 die over een onderzoek uit 2012 melden:

Of de zeer recent geïnaugureerde Diana van Hout:

Vestigingsklimatologie

Bij het 65-jarig jubileum dit jaar van de NOB kwam de mogelijkheid van fiscale rechtshulp kort ter sprake. Als adviseurs dit ter hand zouden nemen, heeft dat een enorme impact. Het zou de politieke geloofwaardigheid van de adviseur aanmerkelijk vergroten, het zou druk wegnemen van de Belastingdienst en … het zou veel burgers goeddoen.

Er zijn zat congressen over dit onderwerp en die doen allemaal voorkomen alsof dit een heel lastig probleem is. Dat is onzin. De analyse van het armoedeprobleem is al lang gedaan door kredietbanken, professionals werkzaam in deze sector zoals het Nibud, fondsen voor bijzondere noden en soortgelijke organisaties. Maak die wetgeving eenvoudiger, zorg voor kredietbanken, regel een noodfonds met ten minste € 1 miljard, begeleidt mensen met financiële problemen, en help de goedwillende burger. (En inderdaad, lezer, pak de echte klaplopers en free riders hard aan!) Die € 1 miljard is veel geld: maar met de boetes van ING uit 2018 (witwassen) en Vimpelcom (omkoping) uit 2016 ben je er al. Bij de begeleiding en financiële training kunnen de belangenorganisaties van belastingadviseurs een significante rol spelen. Armoede is een gemeenschappelijk probleem en te belangrijk om aan de overheid over te laten.

In het AD van vandaag bezweert opperkabouter Wiebes – naar het schijnt een zeer intelligent man – dat we weer met liefde over het vestigingsklimaat moeten spreken. Lief zijn voor bedrijven die namelijk datgene doen wat zij potverdikke geacht worden te doen: banen creëren. Daarvoor verdienen de bazen van die bedrijven minstens 68 keer het gemiddelde salaris van hun personeel. (In straattaal zeggen we dan: what da fok?) Naast de loper uitrollen voor Google en meer, is de opvang van burgers met financiële problemen wat mij betreft een belangrijk onderdeel van het vestigingsklimaat in brede zin. Dit klimaat is al lang een van de stokpaardjes van fiscalisten. Laat dat een aansporing zijn: door fiscale rechtshulp te regelen, verbetert u het vestigingsklimaat!