Verstoppertje

Politieke column

Minister-president Rutte had ‘geen actieve herinnering’ aan een formatiememo over de afschaffing van de dividendbelasting, zo loog hij bijna vijf jaar geleden natuurlijk snoeihard. Om negatieve ambtelijke signalen over het omstreden voorstel onder de pet te houden, mocht het memo niet publiek worden. De premier kwam er mee weg, maar zette natuurlijk wel de valse toon.

Bij de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) in 2020 hadden betrokkenen opeens ook opvallend vaak last van geheugenproblemen. Zo wist de toenmalige directeur-generaal Belastingdienst niets van een cruciaal memo van de vaktechnisch coördinator Toeslagen (inmiddels bekend als ‘memo Palmen’), terwijl uit latere documenten blijkt dat dit onwaarschijnlijk is. Omdat hij tijdens het verhoor onder ede stond, bestaat de verdenking van meineed. Dat memo uit 2017 is belangrijk, want daarin wordt intern geconstateerd dat de Belastingdienst Toeslagen laakbaar handelt, dat de koers verlegd moet worden en dat gedupeerden compensatie verdienen. De gevolgen van het lange tijd negeren van deze constateringen zijn bekend.

In dezelfde week dat de Rijksrecherche een lopend onderzoek bevestigt naar de oud-directeur-generaal vanwege het mogelijk plegen van meineed, bazelt de huidige directeur-generaal in zijn jaarplan Belastingdienst over rechtsstatelijkheid en vertrouwen. Hij kan natuurlijk niet anders, dat snap ik ook wel. Aan de andere kant zou het wel eerlijk zijn om gewoon te zeggen dat het een rechtsstatelijke zooi was en dat het lek eigenlijk nog steeds niet boven is. Waarom het lek niet boven is? Omdat het ‘memo Palmen’ doelbewust begraven lijkt in de ambtelijke organisatie. Onder ede liegen over een memo is één, maar als breed in de organisatie een cruciaal memo kan worden verstopt en niet duidelijk is hoe dat kan, is er ook vandaag de dag nog een heel groot probleem.

De Tweede Kamer ziet dat ook. Kamerleden Van Dijk (CDA) en Omtzigt (onafhankelijk) zijn er als rapporteurs vanuit de commissie Financiën nog maar eens goed voor gaan zitten. Zij leggen in een onlangs gepubliceerd verslag de vinger op de zere plek. Een groot aantal mensen was bekend met het ‘memo Palmen’, maar ondanks talrijke verzoeken naar informatie en documenten, op verschillende momenten, kwam het memo toch niet naar boven. Pas na een tip, gebeurde dat alsnog. De Kamer is hier furieus over. Het debat met toeslagenstaatssecretaris De Vries gaf helaas niet de indruk dat de luiken nu wel lekker open staan, ondanks dat Kamerleden haar scherp bevroegen. De bewindsvrouw heeft eigenlijk ook geen idee.

De rapporteurs Van Dijk en Omtzigt spreken uit weinig vertrouwen te hebben in de houding van de Belastingdienst ten aanzien van openbaarheid en controle bij toekomstige (fiscale) dossiers. Zij willen een extern advies over de wijze waarop de Kamer meer grip kan krijgen op de rechtsstatelijke controle op de Belastingdienst. Inspecteur-Generaal Snels van de Belastingdienst klom vervolgens meteen in de pen. In een opzichtig briefje aan de Kamer probeert hij dit onderzoek voor zijn club naar binnen te hengelen. Nu ben ik al niet bijster enthousiast over de huidige opstelling van deze Inspectiedienst, die ik eerder zeer vriendelijk als schoothondje bestempelde (NLF-P 2022/24), maar ik denk ook aan de vorige baan van de Inspecteur-Generaal.

Als Kamerlid stond Snels evenmin bekend als hoeder van rechtsstatelijkheid, waarbij bijvoorbeeld de Spoedwet conditionele eindafrekening dividendbelasting toch een visitekaartje van opportunisme is. Jazeker, dit oude koetje moest nog even uit de sloot worden getakeld. Ook toeslagenstaatssecretaris De Vries zinspeelde er in het debat trouwens op het rechtsstatelijke onderzoek naar de Belastingdienst bij de eigen Inspectiedienst te beleggen.

Nou, dan weet je helemaal zeker dat je elders moet gaan winkelen. Het inbedden en borgen van rechtsstatelijkheid is geen klusje voor erbij. Rechtsstatelijkheid mag niet wegzakken in een moeras van politiek en ambtelijk opportunisme.