Compensatiemoeras

Politieke column

Er is gefraudeerd met de kinderopvangtoeslag. Echt waar. We vergeten het wel eens door de Toeslagenaffaire. Tamelijk omvangrijk administratief geklooi met uren, met bewijzen en zelfs met kinderen kietelde de overheidsdrang om verstrekte voorschotten kinderopvangtoeslag terug te halen. De Toeslagendienst kreeg echter een waas voor de ogen. Als een dolle stier zag zij het onderscheid niet meer tussen fraudeurs, klungelaars en volstrekt onschuldigen. Ja en toen ging het mis. De zwarte bladzijde was weldra een feit. Compensatie is het gevolg. 

Deze compensatie is echter nauwelijks gericht op ouders en verzorgers die ruw en lomp door de heg zijn getrokken. Het is een politieke schuldafkoop, die rugwind kreeg na het aftreden van staatssecretaris Snel (in 2019) en een heel kabinet (in 2021). In navolging van de Toeslagendienst heeft nu het kabinet een waas voor de ogen gekregen. Ik heb niet het idee dat het zicht inmiddels wel haarscherp is. 

Zonder duidelijke afbakening van gedupeerden, zonder duidelijke juridische kaders en zonder überhaupt enig idee van de richting moest een inderhaast opgezette compensatiedienst (Uitvoeringsdienst Herstel Toeslagen) een onmogelijke missie uitvoeren. Ga daar maar aan staan. Zoiets is natuurlijk gedoemd vast te lopen. Ik heb eerder al gesproken over het ‘compensatiedrama’ en over de ‘compensatiesaga’. Ik voeg daar nu het compensatiemoeras aan toe.

Inmiddels hebben op grond van een lichte toets ongeveer 25.000 ouders en verzorgers recht op compensatie. Hier vallen ook eerdere fraudeurs onder. Omdat criteria niet duidelijk zijn (vastgelegd), transformeren boefjes in slachtoffers. Dat is heel ongemakkelijk, maar er is kennelijk weinig tegen te doen. Bijna 25.000 ouders en verzorgers hebben een dichte compensatiedeur getroffen (5.000 gevallen moeten nog worden beoordeeld). Zij hebben bijvoorbeeld geen kinderen of geen kinderopvangtoeslag genoten. Het compensatieloket wordt niet zelden gebruikt als laatste strohalm voor hulp, hetgeen de schrijnende situatie van sommige mensen tekent. 

Tegelijkertijd loopt de compensatieoperatie door deze aanzuigende werking wel vast. Temeer daar iedereen na een afwijzing om een uitgebreidere beoordeling kan en mag vragen, waarna er ook nog bezwaar openstaat. Voor het afhandelen van een bezwaar moet rekening worden gehouden met 1 jaar (in plaats van de vereiste 18 weken). Voor het opvragen van een persoonlijk dossier moeten ouders en verzorgers pas echt geduld zien op te brengen, want dat duurt 3 jaar. Het zijn verbijsterende doorlooptijden. Illustratief voor het moeras waarin men langzaam wegzakt.

Nog zo’n feit: de compensatiedienst wil de capaciteit verhogen naar 1.500 fte. Nee, dat is geen typefout. Vorig jaar zat de dienst op 800 fte. Ik moet bij een dergelijke verdubbeling van de mankracht steeds denken aan voetbalelftallen die juist met een mannetje minder beter gaan spelen. Heeft nou niemand bij het ontwerp van de compensatieregelingen aan de uitvoerbaarheid gedacht? Of zou dat alleen bij box 3 als beperkende factor werken? Enfin, voor de extra capaciteit moet aanvullend budget worden geregeld. Niemand durft daar natuurlijk tegen te zijn. En daarmee zijn we aanbeland bij het geld.

Want het gaat echt om een heleboel centjes. Het kabinet dacht in het begin nog met € 500 miljoen weg te komen. De politieke schuldafkoop bleek veel kostbaarder. Vorig jaar meldde het kabinet een benodigd bedrag van € 5,2 miljard. In de meest recente voortgangsrapportage van toeslagenstaatssecretaris De Vries rept zij trouwens over € 4,2 miljard aan vastgelegde uitgaven. Daar zit nogal een verschil tussen. 

Dus enerzijds moet er budget bij voor de uitvoering, terwijl tegelijkertijd nog een serieus bedrag op de rijksbegroting geparkeerd staat. Ouders en verzorgers zakken weg in het compensatiemoeras. Het is echter opletten dat niet ook € 1 miljard gereserveerd compensatiegeld ergens in een Haags departementaal moeras wegzakt. Prudent omgaan met gemeenschapsgeld heeft vooralsnog helaas weinig prioriteit.