Een beschouwing van Paul de Haan over de plannen van Uber om zich in Nederland te vestigen.
In het ESB (9 augustus) een opinie van hoofdredacteur Lukkezen over de vermeende belastingvoordelen die Uber zou krijgen in Nederland. Houdt uw hart vast als economen over belastingen gaan praten. In een bescheiden hoofdredactioneel commentaar staat werkelijk zoân overdaad aan rariteiten dan wel â ceteris paribus â open deuren, dat je vanzelf Michael Zeemans verzuchting voor de geest komt:
Zo beklaagt Lukkezen zich erover dat grote rijke internationale bedrijven voordelen genieten die kleine nationale bedrijven niet hebben. Voor de gemiddelde econoom is dat â dacht ik altijd â juist de reden dat die grote internationale rijke bedrijven bestaan. Was dat niet wat Nobelprijswinnaar economie Coase had onderzocht? Iets in de trant van: âthat firms are a response to the high cost of using markets?â En: âIt is often cheaper to direct tasks by fiat than to negotiate and enforce separate contracts for every transactionâ?
Lukkezen noemt terecht de fiscale ongelijkheid tussen hen die internationaal werken en hen die uitsluitend binnenlands opereren. De rulingpraktijk wekt nog steeds de indruk een fiscaal privilege te zijn. Diegenen die geen internationale activiteiten hebben, niet groot en machtig zijn, zijn populair gezegd, âfuckedâ of Sloterdijkiaans gezegd (zie hierna): gevangenen in de belastingstaat.
Het Uber-verhaal waarde een tijdje rond: Amerikaans bedrijf Uber zou een tax ruling in Nederland hebben verkregen: IP verhuisde van Bermuda naar Nederland en werd daar âopgestaptânaar âŹ6 miljard; een enorm afschrijvingspotentieel en fiscale aftrekpost dus.
De algemene fiscale opinie leek, toen bleek dat het verhaal over de Uber-belastingruling van âŹ6 miljard feitelijke grondslag miste, er een van opluchting. Direct daarna speelden wij fiscalisten de vertrouwde slachtofferkaart: men begrijpt ons niet, men moet ons altijd hebben, enz. Dat leid ik ten minste af uit de reacties op vooral LinkedIn. Maar zeuren is geen strategie en communicatie is te belangrijk om aan journalisten, ngoâs en politici over te laten. Zoals een oma van een raadsheer in de Hoge Raad pleegde te zeggen, zo hoorde ik op het Leids afscheidssymposium ter ere van de vertrekkende Paul van Amersfoort: je accepteert het of je doet er wat aan, maar geen gemekker. Oudhollandse wijsheden die nog steeds relevant zijn. Waarom kwam Uber niet met een publieke verduidelijking? Is dat nu werkelijk een sacraal bedrijfsgeheim dat er op dit punt helemaal geen ruling is geweest of zo? Uber weet precies hoe publieke opinie werkt. Recent nog heeft Uber de publiciteit gezocht en bij monde van haar VP tax en finance Chadwick een voorstel gelanceerd voor het belasten van de digitale economie gebaseerd op een âmodified residual profit splitâ-benadering met veel marketing intangibles (MIPs) en production intangibles (PIPs). Ik vind dat heel goed, maar kan me niet aan de indruk onttrekken dat veel tax directors van Amerikaanse techbedrijven warme pleidooien houden voor een multilaterale oplossing omdat ze weten dat dat ten minste 150 jaar gaat duren.
Het klassieke uitgangspunt is dat de overheid recht heeft op belastinginkomsten om het algemeen welzijn te bevorderen en het individu recht heeft op ongestoord genot van zijn eigendom. Dat is een ongelijke strijd. In extremis (de Duitse tijd rondom Hitler) beschrijft Haffner de tegenstelling:
De precieze verhouding tussen de twee beginselen (wat mag ik als burger houden en wat mag de overheid van mij eisen) is niet onderwerp van belastingwetenschap, leren we. Dat betreft namelijk een vraag naar het wezen van het recht en de staat en dat is het terrein van de staatsleer en rechtsfilosofie. Aldus spraken Hofstra c.s. Tegelijkertijd meende Verburg
Fiscaliteit is â aldus Verburg terecht â ook te belangrijk om alleen aan fiscalisten over te laten. In die zin moeten we zeer tevreden zijn met de aandacht van de hoofdredactie van de ESB; vervolgens kunnen we eenieder waar nodig neersabelen, uh, ik bedoel natuurlijk van repliek dienen.
In zijn oratie werkte Hofstra
Lubbers, Vording en Gribnau
Maar de praktijk blijft achter bij de theorie, constateert dit driemanschap. Nogmaals, waar blijven de sociologische, economische onderbouwingen van de vestigingsklimatologen?
Zoals nauwelijks bekend (maar dat geeft verder niet), hebben Fred van Horzen, Sjoerd Douma en ik recent de grote Europese denker Peter Sloterdijk naar Nederland gehaald voor een congres hier te lande.
De reden voor ons om filosoof Sloterdijk uit te nodigen was een zo rond 2009 ontketend debat in Duitsland over het volgens Sloterdijk (en misschien ook Gribnau
In mijn woorden: als de staat alles overneemt, verbreekt hij het trotse en eervolle gemeenschapsgevoel onder zijn burgers. Het klinkt nostalgisch maar het punt is wel degelijk gemaakt. Iets dergelijks noemde Gribnau in zijn indrukwekkende Giele-lezing.
Op het congres haalden onder andere Peter Sloterdijk (en denker des Vaderlands RenĂ© ten Bos) tevens de religieuze oorsprong aan van staat, kas en fiscus. In de woorden van Van Horzen: De fiscus, de embryonale staatskas, overbrugt het gat tussen de koning en zijn opvolger. Oftewel: de koning is dood, leve de staatskas. Sloterdijk verwees in dit kader naar de middeleeuwse geleerde Baldus de Ubaldis die had gezegd: âDe fiscus is alomtegenwoordig, daarin lijkt hij op god.â Die religieuze oorsprong is mijns inziens overtuigend naar voren gebracht.
Het brengt mij tot het anekdotische voorbeeld van de belastingbetalersdag in Rwanda. Diegene die de meeste belasting betaalt, wordt tijdens een prestigieuze ceremonie in het zonnetje gezet door de president van Rwanda. Een eenvoudig en transparant ritueel dat mijns inziens recht doet aan het principe van wederkerigheid en solidariteit. Om de zoveel tijd worden wij geacht landen als Rwanda de maat te nemen, maar misschien is het ook aardig om dingen te leren van dergelijke landen. De door de Rekenkamer jaarlijks gepresenteerde verantwoording van overheidsinvesteringen (âgehaktdagâ) schiet denk ik tekort aan collectieve symboliek, transparantie en dus impact.
De aansporing van Van Horzen in zijn verslag van de dag snijdt hout: Het is tijd voor nieuwe visies op de toekomst waarbij ook niet-fiscalisten de weg voorwaarts moeten kunnen schetsen.
In verleden hebben aardig wat fiscale denkers zich vooral in afscheidsoraties en feestbundels expliciet uitgelaten over het wezen van de moderne staat, de verhouding met de samenleving en de rol van belasting(wetenschap) daarbij. Er waren extreme visies als die van BrĂŒll die de belastingdienst zelfs van systeemmisdrijven betichtte, er waren mensen als Essers (Zwemmer-bundel, 2006, p. 45 e.v.) die een onafhankelijke fiscale raad van adviseurs bepleitte. Heel ver ging het Loyens smaldeel met Juch en Meeles die niet terugdeinsden voor sterk politiek gekruide meningen. Vergelijk vooral Juchâs bijdrage aan de Geppaart-bundel.
Het politieke wordt in het algemeen verpakt en versluierd in een meer technisch betoog over rechtstekorten, de reikwijdte van internationale verdragen en de almacht van het ministerie van Financiën als medeuitvoerder en wetgever. Van Overbeekes afscheidsrede aan de VU (Het verval van de belastingstaat en de staat van de belastingen, 2006) was zeer expliciet. Hij benadrukte in niet mis te verstane bewoordingen het belang van sociologische en filosofische ondersteuning om de verregaande technologisering van het belastingvak en de instrumentalisering van het belastingrecht tegen te gaan.
In eenzelfde profetische stijl op het snijvlak van politieke filosofie en techniek opereert Leo Stevens. Recent concludeerde hij in een interview met de Telegraaf (9 augustus 2019):
In zijn handleiding voor studenten noemt Pieterse
In zijn memoirs over 50 jaar Poetry International beschrijft Bas Kwakman
Fiscalisten aller landen: verdeel u! Gedenk Pierre Rosanvallon die in zijn Spinoza-lezing (2012) benadrukte dat de democratie structureel problematisch en derhalve structureel onvoltooid is. Dat geldt eveneens voor de fiscaliteit. Het wordt al met al hoog tijd voor een echt debat over belastingrechtvaardigheid en belastingbeginselen. Het gevaar dat men politiek bedrijft of zich op andere gebieden begeeft dan het puur vaktechnische, moet men gewoon voor lief nemen. En dat niet-fiscalisten zich met ons vak bemoeien ook. Graag zelfs. Als men maar niet vergeet âdat het dempen van de put met een zwart schaap ook geen oplossing isâ.