Referendum over vermogensaanwasbelasting

Politieke column

Tenzij er tussentijds bananenschillen opduiken, gaan we in maart 2025 naar de stembus voor een nieuwe Tweede Kamer. Als alles goed gaat, is vanaf begin dat jaar een nieuwe belasting in de lucht: een vermogensaanwasbelasting. Daarbij wordt volgens het kabinet jaarlijks belasting geheven over reguliere inkomsten (zoals rente, dividend, huur en pacht) en over de waardeontwikkeling van vermogensbestanddelen. Eind vorige week heeft het kabinet deze keuze gemaakt. Deze richting zal de goede verstaander niet echt verrassen. Eerlijk gezegd, kan ik me er ook best in vinden (we moeten wat), maar mijn opvatting doet er niet toe. Die van de meeste andere burgers trouwens ook niet, en dat schuurt. 

Het kabinet zal nog een wetsvoorstel fabriceren met de nieuwe vermogensaanwasbelasting. Het is vooralsnog de vraag of instemmende dan wel andersluidende opvattingen daarbij relevantie hebben. Het belastingwetgevingstreintje dendert immers doorgaans stug door. Stoppen of spoorwissels zijn uitzonderlijk te noemen. Bij (internet)consultaties over belastingwetsvoorstellen bekruipt mij bijvoorbeeld ook steeds het gevoel van een opgevoerd toneelstukje. Met grote wortels in de oren doet het kabinet net of het luistert.

Ook als je draagvlak verhogende signalen wilt afgeven – niet onbelangrijk voor een nieuw belastingmiddel – loop je als burger tegen een muur op. Het voelt strijdig met de kern van ons democratisch bestel, waarin burgers de belastingen bepalen. Via de formele instemming door het parlement met belastingwetten lijkt de vertegenwoordiging van burgers bij de vaststelling van belastingwetten in Nederland goed geregeld te zijn. Toch is dit een farce. Het parlement heeft heel vaak nauwelijks materiële invloed. De zoektocht wie dan wel aan de fiscale touwtjes trekt, is interessant. Concreet naar de actualiteit: waarom een vermogensaanwasbelasting? En eigenlijk nog belangrijker: mogen de burgers er misschien ook nog iets van vinden?

Het antwoord op die laatste vraag luidt ontkennend. Pogingen om burgers meer bij de fiscaliteit te betrekken, worden in politiek Den Haag steeds vaker onklaar gemaakt. Afgelopen week vond in de Tweede Kamer de behandeling plaats van het initiatiefwetsvoorstel tot invoering van een correctief referendum van Kamerlid Leijten (SP). Burgers zouden zich daarbij onder voorwaarden mogen uitspreken over nieuwe wetgeving. Het is een beetje een moeilijk referendum geworden met een hoge ‘uitkomstdrempel’ (waardoor het referendum zelden effectief zal zijn). Bovendien is het nog maar de vraag of deze wijziging van de grondwet in tweede lezing de benodigde tweederdemeerderheid in het parlement behaalt. Enfin, voor de fiscaliteit is het ook allemaal niet relevant, want belastingwetten zijn nadrukkelijk uitgezonderd van dit correctief referendum. 

Bij het inmiddels afgeschafte raadgevende referendum konden belastingwetten wel nog aan burgers worden voorgelegd. Met het voorstel tot afschaffing van de zogeheten ‘Hillen-aftrek’ (vermindering eigenwoningforfait) werd destijds nog gepoogd een burgerraadpleging in de steigers te krijgen, hetgeen trouwens niet lukte. Ook een eerder gesneuveld initiatiefwetsvoorstel tot invoering van een correctief referendum kende ‘gewoon’ de mogelijkheid belastingwetten eerst nog aan burgers voor te leggen. 

Het was de Staatscommissie parlementair stelsel onder voorzitterschap van Remkes (VVD) die in 2018 de deur van burgerzeggenschap over belastingwetten snoeihard in het slot gooide. Belastingen zouden volgens de commissie niet geschikt zijn voor een referendum. Ook zagen de commissieleden ‘de kans op ernstige ontregeling van de staatsfinanciën’ als een reëel risico. Het is overdreven en overtrokken. Toch werkt de koudwatervrees kennelijk zeer besmettelijk, want in het SP-initiatief voor de grondwetswijziging valt gelijke angsthazerij te lezen. Om die reden zijn belastingen expliciet uitgezonderd van het initiatief tot invoering van een correctief referendum. 

Zo is afgelopen week duidelijk geworden dat Nederland een vermogensaanwasbelasting krijgt. Het is ook duidelijk dat het volstrekt niet relevant is wat de burgers daarvan vinden. Geen witte zakdoekjes, maar ook geen applaus. Wat mij betreft een gemis.