Kansloze belofte box 3

Politieke column

Onderzoeksbureau Capgemini Invent is vorige maand na een analyse tot de conclusie gekomen dat invoering van een nieuwe box 3 op basis van reëel rendement per 1 januari 2025 niet mogelijk is. Het kabinet volgt deze bevinding. Het schuift de invoering van een nieuw systeem in de mik van een volgend kabinet. Momenteel wordt gezinspeeld op 2026, maar daar moeten we ongetwijfeld nog wel wat jaartjes bij optellen. Regeren is vooruitschuiven. 

De coalitiepartijen waren in het coalitieakkoord nog zo vastberaden overeengekomen om per 2025 een nieuw box 3-stelsel op basis van reëel rendement in te voeren. De vraag is of dat nou een veel te ambitieus plan was of een bij voorbaat kansloze belofte. Ik neig naar het laatste. De onderhandelende coalitiepartijen kwamen in het 75 pagina’s tellende coalitieakkoord (en aanhangsel) immers niet veel verder dan wat open deuren te bezigen over de wenselijkheid reëel rendement te belasten (en daar is niemand op tegen), zonder ook maar enig transitiebudget vrij te spelen.

De coalitie maakte bovenal geen keuze en gaf geen nadere precisering van het beoogde systeem, hetgeen belastingstaatssecretaris Van Rij nadien maar moest uitvogelen. Zijn keuze voor een vermogensaanwasbelasting had vervolgens een muitende VVD tot gevolg. Zonder ook maar de contouren van een bouwtekening is het in gepolitiseerde verhoudingen vrijwel onmogelijk een stevig bouwwerkje te fabriceren

Het beroemde Kerst-arrest over box 3 wordt nu steeds aangegrepen als een ‘gamechanger’, maar dat is natuurlijk niet zo. Dat het sinds 2017 geldende systeem op roestige palen stond, was al bij de invoering bekend. De vaker aangehaalde inbreng van toenmalig senator Van Rij op het inmiddels afgeserveerde systeem vat het gepruts mooi samen, en vooral de bekendheid met deze wankelheid voorafgaand aan het moment van invoering. Het deugde niet, maar toch werd het doorgeduwd. Natuurlijk heeft de Hoge Raad de politieke druk op een systeemwijziging verhoogd, maar die druk was er al veel langer. Legio aangenomen moties spoorden aan om tot belastingheffing over reëel rendement te komen. 

Een zuivere belastingheffing over reëel rendement is echter onmogelijk. Er zullen altijd ficties of andere bijzonderheden nodig zijn. Een vermogensbelasting is op de ambtelijke burelen vloeken in de kerk (zo lees ik de ‘Bouwstenenbijbel’), waardoor er een beleidsmatige spagaat is ontstaan. We willen iets dat niet kan, en wat kan, willen we niet. Het wapperen met de rode vlag wordt vervolgens uitbesteed aan een extern bureau.

Die onderzoekers van Capgemini Invent zijn geen raketgeleerden. Zij hebben met hun boerenverstand gekeken naar de implementatie van nieuwe wetgeving en de uitvoerbaarheid door de Belastingdienst. En zij zien allemaal beren op de weg. Dat verbaast niemand. Er ligt nog geen uitgewerkt systeem, waardoor het ook ongewis is of de ICT gaat meewerken. Waarom is voor deze conclusie in hemelsnaam een externe partij nodig? 

Bij de Belastingdienst en het ministerie van Financiën werken knappe koppen die na enig onderzoek ook wel zien dat box 3 een lastig verhaal is. Zij kunnen dit opschrijven en een tijdpad schetsen, maar hun bevindingen worden simpelweg niet zomaar overgenomen. In de ambtelijke organisatie is steeds meer politieke en beleidsmatige positionering geslopen, hetgeen – soms terecht, soms onterecht – wantrouwen voedt richting de ambtenarij. Daarom hebben we nu geen notitie van ambtenaren over het tijdpad van box 3, maar ligt er een extern onderzoek. 

De daadwerkelijke reden van de vertraging is politieke onmin en onmacht over box 3. Kabinet en Kamer moeten eerst gezamenlijk de belangrijke politieke vraag beantwoorden: wat willen we nu eigenlijk echt? Daarna komt er wetgeving en volgt een uitvoeringstoets, waaruit dan een logisch moment van invoering voortvloeit. Als we zo doorgaan, blijven we in een loze belofte hangen.