Is taxplanning (kinder)moord? Oxfam Novib slaat plank mis

Opinie

Je zit in een ziekenhuis, kennelijk in een derdewereldland. Er komen verschillende, in het zwart geklede mannen binnen met witte maskers op met overduidelijk kwade bedoelingen. Ze pakken willekeurig allerlei medische apparatuur op en één van de laatste shots betreft een baby’tje dat uit de couveuse wordt gehaald, waarna de couveuse mee naar buiten wordt genomen. De moeder blijft wanhopig achter.1 De boodschap is huiselijk weergegeven: taxplanning is (kinder)moord. Tegelijkertijd is de video gestileerd. De overvallers lijken een choreografie te volgen en maken dansachtige bewegingen. Er zit dreiging in, maar geen expliciet geweld. Geen Tarantino-achtige bloedbaden waarin een zwarte majoor (Samuel Jackson) – van wie later in het verhaal het scrotum wordt weggeschoten – iemands hoofd doormidden schiet, omstanders frivool bespetterend met bloed en stukken hersenen, terwijl even daarvoor Kurt Russell’s personage John ‘The Hangman’ in doodsstrijd en bloedspuwend een criminele dame tracht dood te slaan.2

Dat gestileerde, ietwat saai verfilmde geweld in de Oxfam-clip valt op. Alsof de makers, de dichter W.H. Auden postuum nazeggen:

Als iemand aandacht heeft afgedwongen voor de saaiheid en onnozelheid van het bureaucratische kwaad dan is dat politiek denker Hannah Arendt (voor wie Auden overigens grote bewondering had). Arendt vond de bureaucratische moordenaar veel angstaanjagender dan de ‘gewone’ moordenaar juist vanwege het ontbreken van een persoonlijke band met het slachtoffer:

Binnen de NGO-wereld is al langer een relatie gelegd tussen taxplanning en het welzijn van ontwikkelingslanden. De redenering is: door taxplanning verminderen de belastinginkomsten van een ontwikkelingsland, daardoor kan dat land minder aan bestrijding van ziektes besteden en minder ziekenhuizen bouwen, en daardoor sterven mensen en dus kinderen. Ergo: iemand die daaraan meewerkt, helpt mee aan het sterven van mensen en is dus een moordenaar. Een directe, persoonlijke relatie tussen slachtoffer en dader is bij institutioneel, administratief geweld geen vereiste. Voor zover ik weet heeft Oxfam nog geen aangifte tegen fiscalisten gedaan. Dat is ook niet de bedoeling, denk ik. De bedoeling is – neem ik aan – fiscalisten te wijzen op hun morele verantwoordelijkheid of andere mensen, zeg potentiële donateurs, te wijzen op het feit dat Oxfam de fiscalisten hierop wijst. Voor wat betreft het morele gehalte van de fiscale adviespraktijk is er zeker ruimte voor verbetering en de meeste fiscalisten lijken dat inmiddels te begrijpen.

Maar wat denkt Oxfam nu eigenlijk met dit filmpje te bereiken? Mijn indruk was dat de jarenlange campagnes van NGO’s als Oxfam succes hebben en een enorme impact hebben gehad op het fiscale debat. Men wordt gezien en gehoord. Langzaam maar zeker komt er ruimte voor gesprekken met de gevestigde fiscale industrie. Men hoeft niet langer de gekweld roepende in de woestijn uit te hangen. Oxfam is gesprekspartner geworden. En dan ineens zo’n filmpje.

Afgezien van enige reuring bij een conferentie3 valt het mij op dat weinig fiscalisten zich het filmpje lijken aan te trekken. Is de beroepsgroep murw gebeukt door alle publiciteit? Hangt de NOB in de touwen? Of is de strategie: mondje dicht als je wordt geschoren en niet wrijven in een vlek? Het Oxfam-filmpje is onnozel en heeft een nodeloos kwetsende, leugenachtige boodschap. Daar mag je best op reageren. De problematiek van ontwikkelingslanden is natuurlijk niet eenzijdig op het conto van taxplanners te schrijven en dat weet Oxfam heel goed. Het filmpje benadrukt tevens de steeds populairdere neiging in bepaalde kringen om belastingontduiking en -ontwijking gelijk te schakelen: het is allemaal criminal taxplanning. Het publieke debat wordt zo een enorm showtribunaal waarin zelfbenoemde grootinquisiteurs met eigen verzonnen delictsomschrijvingen op jacht gaan naar ketterse praktijken. Nu heeft de taxplanningindustrie dat ook wel over zichzelf afgeroepen, maar nogmaals de industrie – inclusief overheden – lijkt zich te bezinnen op haar meer perverse kanten. Door filmpjes als dat van Oxfam, dreigt het debat dood te slaan nog voordat het goed en wel begonnen is. Vorige week schreef Arnon Grunberg in de Volkskrant over substituut-religies. Hij eindigde zijn column met de vaststelling dat veel activisme inmiddels tot substituut-religie is verworden, ‘met alle minder aangename neveneffecten die bij het fanatisme horen’.

Het publieke debat is al moeizaam genoeg zonder rare filmpjes op NGO-websites. Zo is over de geruchtmakende Procter & Gamble-zaak (zie voorpagina Trouw en het FD van 7 november jl.) een zeer informatieve aantekening in Vakstudie Nieuws4 te vinden, die erop neerkomt dat:

1. de bewuste Inspecteur procedureel niet onjuist heeft gehandeld; en
2. de afgegeven artikel 17, lid 3 – ruling (over het zogenoemd buitenlands aanmerkelijk belang) inhoudelijk correct lijkt.

Voor wat betreft dit laatste: de zogenoemde schakelfunctie ter bepaling van een materieel ondernemingsbegrip is al sinds het roemruchte holding-arrest5 en resolutie6 vast onderdeel van de Nederlandse fiscale beleidspraktijk. Naar aanleiding van deze publicitaire losse flodders gaat Financiën nota bene alle 4.000 rulings nakijken. Ik heb de volgende vragen:

1. Kent Financiën zijn eigen APA-/ATR-beleid niet?
2. Waarom laat het ministerie bij het eerste publicitaire plofje als de sodemieter zijn eigen Inspecteurs vallen? De vragen aan Trouw en het FD zijn van rectificerende aard en laten zich raden.