Zwijgen, wegkijken en doorschuiven

Politieke column

Nog nat achter de oren belandde ik als beginnend ambtenaar in een werkgroepje over de hypotheekrenteaftrek. Het idee: de overwaarde bij de verkoop van een eigen woning moet in een nieuwe eigen woning worden gestopt, om te voorkomen dat de hypotheeksom en daarmee dus de hypotheekrenteaftrek onnodig hoog zouden worden. Deze leenbeperking moest echter een positieve connotatie krijgen, zo gaf de afdeling communicatie aan. Het woord ‘bijlenen’ werd geschikt geacht om deze zure maatregel als zoet aan de man te brengen. Het was mijn eerste kennismaking met de vrolijke dans tussen fiscale techniek en politieke communicatie. 

Kort daarvoor was de 30-jaarstermijn voor de toepassing van de hypotheekrenteaftrek geïntroduceerd. Die beperking was in het aangehaalde werkgroepje nog steeds het gesprek van de dag. Vooral over de onmogelijkheid deze tijdslimiet te handhaven werd verwonderd gesproken, en meer specifiek over het niet-communiceren ervan richting de buitenwacht. De bewindspersonen wisten van het toekomstige probleem, maar hielden in het parlement hun mond. Een geheim was geboren, hoewel velen aan hun theewater wel konden aanvoelen dat dit mis zou gaan. Het was mijn eerste kennismaking met de pijnlijke polonaise van zwijgen, wegkijken en doorschuiven.

Er was, en is, namelijk geen registratie of databank van gebruikte hypotheekrenteaftrek. Wie 30 jaar van de hypotheekrenteaftrek heeft gesnoept, moet volgens de tijdslimiet de snoepwinkel vanaf 2031 verlaten. Echter, niemand – behalve de oplettende snoepkont zelf – weet wie er al 30 jaar likkebaardend aan het smikkelen is geweest. Ziedaar het probleem.

Destijds was 2031 nog ver weg. Anno 2024 komt het toch wel redelijk dichtbij. Zeker als er nog een wettelijke aanpassing nodig is om dit probleem op te lossen. Het geheim werd de afgelopen jaren daarom al langzaamaan steeds breder gedeeld. Het werd een publiek geheim. 

Bij de vorige kabinetsformatie is het expliciet als probleem op tafel gelegd. De formerende partijen deden er helemaal niets mee. Onderhandelaar Grinwis (ChristenUnie) had echter wel goed opgelet. Tijdens een briefing van ambtenaren van de Belastingdienst in de Tweede Kamer vroeg hij nadien plagerig naar de (on)uitvoerbaarheid van de 30-jaarstermijn. Ook in een debat informeerde hij er eens naar bij de staatssecretaris. Vooralsnog bleef een inhoudelijke reactie uit.

Een probleem is kennelijk pas een probleem als het als publiek probleem wordt neergezet. Afgelopen week heeft een groep ambtelijke bouwstenenstapelaars het probleem van de 30-jaarstermijn daarom een podium gegeven. En eigenlijk is er maar één oplossing: schrappen. Dat zou echter een verruiming van de hypotheekrenteaftrek impliceren, met een jaarlijkse extra belastingderving van ongeveer € 1 miljard tot gevolg. Deze opgeklopte prijs willen de ambtenaren niet betalen, en daarom moeten in de optiek van de ambtenarij aanvullende maatregelen worden genomen. 

Sleutelen aan de sluipmoordenaar van het eigenwoningforfait is daarbij een beproefd recept. Je kunt immers formeel de hypotheekrenteaftrek met rust laten, maar materieel om zeep helpen door het eigenwoningforfait (fors) te verhogen. Verder zijn er nog wat ideeën om aflossingseisen aan te scherpen. Volgens de wonderlijke Haagse boekhoudregels loopt dat vast budgettair wel weer rond.

De koppeling met ‘versoberende maatregelen’ vind ik vooringenomen. Het gaat verder dan een objectieve analyse. Het geeft naar mijn idee blijk van een bepaalde politieke invulling. De ambtelijke neutraliteit komt hiermee onder druk te staan. 

Uiteindelijk is de wetgever aan zet. Of juist niet. Er zijn immers meer regelingen die niet handhaafbaar zijn, en die laten we (voorlopig) ook lopen. Tip: vraag het Don Corleone van de Belastingdienst eens. Mogen we de formerende partijen hiervoor eigenlijk aankijken? Het is al een hele kunst om überhaupt partijen aan tafel te krijgen (en te houden). De hypotheekrenteaftrek gaat daarbij niet als smeermiddel fungeren. Nog maar even zwijgen, wegkijken en doorschuiven?