Direct naar content gaan

Gerelateerde content

  • Wet en parlementaire geschiedenis
  • Internationale regelgeving
  • Lagere regelgeving
  • Besluiten
  • Jurisprudentie
  • Commentaar NLFiscaal
  • Literatuur
  • Recent

Samenvatting

Volgens Paul de Haan is publieke verantwoording afleggen meer dan ‘sorry’ zeggen.

Opinie

‘Een te strenge, onvoldoende op de individuele burger afgestemde tenuitvoerlegging gericht op het bereiken van gehoorzaamheid, kan een zodanige frictie en vervreemding bij de belastingplichtige oproepen dat de ervaren legitimiteit van het stelsel afneemt en de bereidheid om te voldoen aan de fiscale verplichtingen vermindert.’‘Een nieuw begin, zo had koningin Juliana de soevereiniteitsoverdracht in haar toespraak genoemd.’

Publiekelijk rekening en verantwoording afleggen

Dit jaar kreeg de Belastingdienst en meer in het bijzonder de Dienst Toeslagen het zwaar te verduren. Dat kwam niet alleen door het coronavirus. De uitvoering van met name de kinderopvangtoeslag bleek een al jaren voortwoekerend gezwel. Het minst erge verwijt was institutionele vooringenomenheid (Commissie-Donner). Een ander zwaar bekritiseerd instituut krijgt de taak het verlossende woord te spreken: het Openbaar Ministerie (OM).

Het zelfbeeld van organisaties kan verschillen van het beeld dat anderen van die organisatie hebben. Oud-CEO van Goldman Sachs, Lloyd Blankfein, vond dat banken ‘serve a social purpose and are doing “God’s work’’’. Dan leg je de lat wel erg hoog. ING is een systeembank en in die zin van groot belang voor Nederland. Als een dergelijke bank wordt beschuldigd van witwassen dan zal de onderste steen boven moeten komen en dienen personen rekening en verantwoording af te leggen. Dan kijkt men in ieder geval naar de toenmalige CEO van die bank. In casu: Ralph Hamers. Het OM vervolgde tot veler verbijstering niet omdat naar zijn mening weliswaar veel fouten waren gemaakt, maar niet bewijsbaar sprake was van ‘individuele strafrechtelijke verwijten’. (Een vergelijking met de strafrechtelijke klacht tegen de Belastingdienst dringt zich op.) Het leek te blijven bij een vrij unieke semipublieke oorwassing van de voorzitter van raad van commissarissen van de ING, Wijers, door Hoekstra, minister van Financiën. Ik ben niet echt een Hoekstra-man, maar dit was een zeer goede actie.

Pieter Lakeman versus Ralph Hamers

Recent heeft Hof Den Haag na een klacht van de onvolprezen luis in de pels Pieter Lakeman, geoordeeld dat:

‘de conclusie gerechtvaardigd (is) dat de top van ING op de hoogte was van de tekortkomingen van het ING compliance beleid. (...) Beklaagde was als CEO bevoegd en redelijkerwijs gehouden maatregelen te treffen ter voorkoming van de strafbare gedragingen van ING NL. Hij heeft dit echter niet alleen nagelaten en daardoor deze gedragingen bevorderd, maar hij heeft daardoor ook bewust de aanmerkelijke kans aanvaard dat de verboden gedragingen zich zouden voordoen.’

En voor wat betreft de opportuniteit van vervolging meent het Hof dat in geval van ernstige vergrijpen de samenleving recht heeft op ‘een zichtbaar optreden van de zijde van de overheid tegen die vergrijpen’ en onder andere dat Hamers nergens ‘publieke verantwoordelijkheid’ heeft genomen voor zijn handelen.

In het programma Buitenhof van 13 december werd de beslissing onder leiding van Pieter Jan Hagens besproken door onder andere Antony Burgmans (nestor van het Nederlandse bedrijfsleven) en een advocaat Broekhuijsen. Burgmans betrok in navolging van het Hof, als belangrijk punt ‘het publiek verantwoording afleggen’ in het debat. Dat was iets wat de oud-CEO van ING volgens hem achterwege had gelaten. Vertrekkend DNB-directeur Toezicht, Elderson, meende naderhand (FD 14 december 2020) dat Hamers in december 2018 in de Tweede Kamer wel degelijk spijt heeft betuigd.

‘Hij heeft toen uitdrukkelijk gezegd dat dit nooit had mogen gebeuren.’

Publieke verantwoording afleggen is meer dan ‘sorry’ zeggen

Dat vind ik zeker van een DNB-directeur Toezicht onbegrijpelijk. Publieke verantwoording afleggen is meer dan ‘sorry’ zeggen of ‘ik heb er buikpijn van’. Het is in publiek antwoord geven op vragen waarom dingen zijn gegaan zoals ze zijn gegaan en wat de persoonlijke rol van betrokkene is geweest in deze. En als blijkt dat dingen onomkeerbaar verkeerd zijn gegaan, en dat men het heeft laten gebeuren, dan dient men zich te verontschuldigen en – ten diepste – om vergeving te vragen. Het gaat dus om uitleggen en verontschuldigen in woord en/of gebaar. Dat laatste heeft vooral met gevoel voor eer en trots te maken. Schaarse goederen in onze moderne tijden. In de woorden van Burgmans in genoemde uitzending: de gang naar Canossa maken. In het gelijknamige boek geeft historicus Tom Holland weer wat het betekende voor de Duitse keizer Hendrik IV om die berouwvolle en vernederende gang naar de paus in Noord-Italië te maken; dat is echt meer dan een Facebookberichtje, zal ik maar zeggen. Het legendarische, hedendaagse voorbeeld van berouw tonen, is de knieval van Brandt. Hier volstond een groots gebaar; woorden waren overbodig. Het is deze maand vijftig jaar geleden dat de Duitse kanselier Willy Brandt op zijn knieën viel bij het Joodse verzetsmonument in Warschau.

Belastingadviessector heeft gedupeerde ouders links laten liggen

De hoeder bij uitstek van dit publieke belang is zelf niet zonder zonde en in staat tot ‘ongekend onrecht.’ Dat is nu wel duidelijk geworden na de parlementaire ondervragingen over de kinderopvangtoeslag (‘POK’). Gelukkig was dit keer geen enkele adviseur of dubbele petter aan de beurt om geknipt en geschoren te worden, simpelweg omdat onze sector weliswaar de rechtsbescherming heel hoog in het vaandel heeft maar – uitzonderingen daargelaten – vrijwel niet geïnteresseerd bleek in de lotgevallen van een 30.000 medeburgers die door het CAF uit het koren zijn gejaagd. We kregen wel een bijzondere species te zien van het genus overheidsdienaar dat zich over het algemeen terugtrekt in inkt en beton: de topambtenaar. Het verdient herhaling: topambtenaren in het zonnetje van de publieke ruimte die uitleggen wat zij doen. Ik heb het rapport ‘Ongekend onrecht’ doorgeakkerd, heb in Buitenhof van 20 december, Leijten en Omtzigt nog meer toeslagenellende horen vertellen en ik werd – in de woorden van cabaretier Paul Haenen – een beetje misselijk. Het goede willen en het kwade doen. Cynisch dieptepunt is het kennelijk binnen de Dienst Toeslagen gebruikte motto ‘license to disturb’ als legitimatie voor alle veroorzaakte ellende.

Het kwaad gelokaliseerd

Hannah Arendt is vooral beroemd geworden om haar ingrijpende verslag van het proces tegen nazi-oorlogsmisdadiger Eichmann en haar analyse van de oorzaken en gevolgen van totalitaire regimes onder fascisten- of communistenvlag. Voor haar als Joodse vluchteling uit nazi-Duitsland belangwekkende onderwerpen. Eichmann stond symbool voor de gedachteloze meeloper die binnen een bureaucratisch kader, onder een wanstaltig totalitair regime vanachter een bureau de meest vreselijke dingen kon laten gebeuren. Arendt wilde vooral voorkomen dat Eichmann als satan werd weggezet; hij was ‘menselijk, al te menselijk’. (Of in de woorden van Mulisch: ‘Het kwaad gelokaliseerd! Het slechte in mensengedaante: de Duivel Eichmann! (…) En eens zal men zeggen: Het waren mensen.’)

Minder bekend is het enorme belang dat Arendt hechtte aan politiek en (dus) publiek handelen dat voor haar per definitie de belofte van een nieuw begin inhoudt. Dit onderdeel van haar (joodse) denken valt merkwaardig genoeg rimpelloos samen met de kerstgedachte: de geboorte van Jezus Christus als een nieuw begin. Het is bijna niet voor te stellen dat Arendt dit uiteindelijk hoopvolle denken niet lang na de apocalyps van de Tweede Oorlog beschreven heeft.

Een nieuw begin

Het lijkt me hoog tijd om kennis te nemen van de door Hans Gribnau geredigeerde essaybundel Tax Governance, maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek en ik kijk uit naar het nu naar 5 maart 2021 verschoven congres hierover. Over de pluraliteit van de inbreng en de veelheid van perspectieven zou Arendt intens tevreden zijn geweest. Het zou zelfs een nieuw begin kunnen vormen…

Struikelend over het puin van de grote hersenschimmen zoeken we steun bij het kleine: als ik een kopje koffie gedronken heb, voel ik me misschien beter (Hanny Michaelis).

Metadata

Rubriek(en)
Overig
Auteur(s)
mr. P.M. de Haan
De Haan advies
NLF-nummer
NLF Opinie 2020/41
Judoreg
NFB3910
Publicatiedatum
30 december 2020

Naar de bovenkant van de pagina