Innovatieloos gewauwel

Politieke column

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) vindt de innovatiebox niet zo’n goed idee. Dit pamperen van winstgevende grote bedrijven is in de ogen van de deftige adviesclub zelfs schadelijk voor samenleving én bedrijfsleven. Toe maar. Als de strijd gestreden is, melden zich altijd nog dit soort kriebelclubs om met van die opendeuradviezen aan het maatschappelijke welbehagen te krabben. In het vorige week gepresenteerde rapport geven de geleerden een gereanimeerde opsomming van alle bekende nadelen van de innovatiebox.

Beleidsmakers, politici en fiscalisten weten al sinds de invoering dat de innovatiebox maar één ding met innovatie te maken heeft: de vindingrijke totstandkoming ervan. Want zoals de oude box 3 niets met reële rendementen van doen had, is innovatie enkel de leugen om de innovatiebox aan de man te brengen. Toen de (groeps)rentebox in de ogen van Brusselse apparatsjiks geen opvolger mocht zijn van het omver gekegelde concernfinancieringsregime, was de octrooibox de fiscale vluchtheuvel voor het vaderlandse vestigingsklimaat. Met wat extra slingers werd deze box in 2010 omgedoopt tot de innovatiebox. 

Sindsdien zijn er over de innovatiebox alleen positieve evaluaties verschenen van belanghebbenden. Elke andere evaluatie wijst op een onheus gebruik van het in wezen lage belastingtarief voor winst die door slimmeriken als ‘innovatieve winst’ wordt verkleed. Het slaat inhoudelijk nergens op. Tegelijkertijd is er nog een ander perspectief. 

Alle voorwaarden en regels zijn opgeschreven in een belastingwet (met wat specificering in uitvoeringsregelingen). De formele wetgevingsprocedure is gevolgd. De innovatiebox is dus de uitkomst van een democratisch besluitvormingsproces. Je kunt dus ook zeggen: dit is de Nederlandse democratie. Als je ondanks alle nadelen al meer dan een decennium de innovatiebox in de belastingwet hebt staan, staat afserveren ervan gelijk aan het afserveren van de Nederlandse democratie op belastinggebied.

De democratie op belastinggebied werkt inderdaad wat duister, want in belastingland is behartiging van het algemeen belang te vaak ondergeschikt aan de lobby voor deelbelangen. Maar schrijf dat dan ook eens op. Geef de democratie op haar sodemieter. Ontmasker de heimelijke invloed van verschillende lieden (wie eigenlijk?) op ons belastingstelsel via ministeries, politici en politieke partijen. Waarom hebben wij al jarenlang een onzinnige faciliteit? Het beantwoorden van die vraag is vele malen interessanter, dan wat geklaag over het effect en het bereik van de innovatiebox. De innovatiebox wederom bij het grofvuil zetten, zorgt in elk geval niet voor een analyse van een serieus democratisch probleem.

Onze belastingdemocratie wordt trouwens ook gegijzeld door adviezen van topambtenaren. Vorige week zag het 17e rapport van de Studiegroep Begrotingsruimte het levenslicht. De ambtenarij heeft ooit bedacht dat de budgettaire gevolgen van wijzigingen in de belastingwet gedurende de kabinetsperiode in een strak harnas worden gezet. Deze inkadering belemmert het fiscale besluitvormingsproces gigantisch, maar blijft steeds terugkomen. Ook voor een nieuw kabinet heeft de ambtenarij de strakke budgettaire ketting voor fiscale ambities al klaarliggen. Trap er toch niet in!

De belastingontvangsten klotsen tegen de plinten, maar fiscale muggenzifterij viert hoogtij. Beste voorbeeld: box 3. Het voorstel voor een gecombineerde vermogensaanwas- en vermogenswinstbelasting wordt klaargezet voor een nieuwe coalitie. Het huidige demissionaire kabinet zegt geen inhoudelijke keuze te maken, maar presenteert enkel budgettair neutrale varianten. Dat lijkt mij wel degelijk een keuze. Waarom is de hoogte van het belastingtarief een direct communicerend vat met de hoogte van het forfait voor de eerste woning?  

De octrooibox werkte destijds totaal niet en leidde daardoor tot weinig belastingderving. Ondanks de extra slingers was de omzetting naar de innovatiebox spotgoedkoop. Het prijskaartje steeg in de loop der jaren echter hard. De nieuwe box 3 mag geen euro kosten. De innovatiebox mocht tig keer over de kop gaan. Kan de WRR dat niet eens onderzoeken?