Belasting zonder wet

Politieke column

Het was even schrikken. De brief waarmee de inframarginale elektriciteitsheffing door het kabinet werd aangekondigd, klapte er eind vorig jaar in. Nu ik het ter internetconsultatie voorgelegde wetsvoorstel van deze belasting lees, en vooral de toelichting en motivering, is de schrik er niet minder om. Het is publicitair en politiek allemaal wat onopgemerkt gebleven, en mogelijk blijft dat zo. Dat snap ik. Sommige fiscalisten spelen verstoppertje achter de wiebelende ‘pillars’, belangenorganisaties zijn druk met ‘het grote onrecht’ van box 3, belastingwetenschappers vechten over hun ‘petjes’ en media zijn inmiddels ook tot de conclusie gekomen dat de ‘compensatie-affaire’ een groter drama is dan de Toeslagenaffaire. Wie maalt er dan nog om de afroombelasting voor ongeveer 1.500 energiebedrijven?

Nou ik dus. Energiebedrijven kunnen van mij de pot op, maar daar mag het dus niet over gaan. Want belastingheffing gaat niet over wie je mag en wie je niet mag. Belastingheffing is in de eerste plaats het visitekaartje van de samenleving die je voorstaat. En ik dacht altijd: wij zijn toch het land van de juristerij. Wie in de wereld het recht tart, treft het opgeheven Nederlandse vingertje. Fiscaal waren we altijd al wel wat minder scherpzinnig, maar toch. Nederland vent rechtsbescherming uit zoals Pinokkio de leugen. Maar met de afroombelasting zijn we de fiscale Pinokkio geworden.

Hoe krijg je het in hemelsnaam verzonnen om een belasting te heffen zonder de essentiële kenmerken voorafgaand aan de invoering vast te leggen in een door de volksvertegenwoordiging vastgestelde wet? Mijn al wekenlang opwellende verbazing vindt nauwelijks weerklank. Politici en beleidsmakers lijken het prima te vinden. Goed om die profiteurs aan te pakken, zo klinkt het vastberaden.

Een energiecrisis is dus voldoende om een Europese verordening op te tuigen om daarmee vervolgens een grondbeginsel voor belastingheffing dat al ruim 200 jaar in de grondwet staat in de kliko te sodemieteren. We heffen in Nederland namelijk belasting op basis van een door het parlement vastgestelde wet, althans tot 1 december 2022. Op die datum hebben we de belastingwet failliet laten gaan.

Nederland laat zich door Europa voorschrijven – en heeft trouwens zelf ingestemd met de desbetreffende rechtstreeks werkende verordening – dat er een specifieke overwinstbelasting moet gelden voor energiebedrijven. Dus niet wat bijheffen ergens. Nee, gewoon 100% inleveren boven een vastgesteld plafond (waarbij 10% vrijgesteld blijft). En dat met ijzingwekkende terugwerkende kracht. Als winst als gevolg van een onvoorziene situatie dat rechtvaardigt, wordt de grens voor deze inbreuk wel erg laag.

Talrijke verwijzingen naar de Europese verordening in de wetstoelichting verraden gedwee gedoe. Het kabinet volgt braaf de instructies vanuit Brussel, maar heeft nergens een vuist gemaakt. Je had toch ook kunnen zeggen: prima om energiebedrijven te belasten, maar dat doen we wel even netjes en behoorlijk. Een beetje karakter tonen in de Brusselse vergadering. Je had ook nog kunnen zeggen dat directe belastingen volgens de Europese verdragen nationale feestjes zijn, hoewel die kaart door de apparatsjik inmiddels al uit het spel lijkt te zijn gehaald. Wat ik bedoel te zeggen: was opgekomen voor ons fiscale grondbeginsel.

Hoe nu verder? Die afroombelasting is er al, vindt het kabinet. Ik vind van niet. Ongetwijfeld zal nog wel een rechtszaak volgen over de merites van deze belasting, maar zonder de mogelijkheid van een grondwettelijke toets rest de optie de verordening onderuit te vegen. Geen idee of dat kansrijk is. We zijn toch al verloren nu we belasting heffen zonder belastingwet. Dat er een internetconsultatie gaande is om de belastingwet achteraf alsnog vastgesteld te krijgen, blijkt niets anders te zijn dan een oneigenlijke witwasoperatie. De afroombelasting valt niet meer ordentelijk te legaliseren. Juist daarom verdient deze mispeer blijvende belichting.