Richtige heffing; strijd met doel en strekking Wet VpB 1969

Arrest gewezen op het beroep in cassatie van de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid X bv te Z tegen de uitspraak van het Gerechtshof te Amsterdam van 29 januari 1986 betreffende na te melden uitspraak als bedoeld in artikel 32 van de Algemene wet inzake rijksbelastingen voor de heffing van vennootschapsbelasting voor het jaar 1980.

‘’De in geding zijnde uitspraak luidt voor zover in cassatie van belang als volgt:

‘’ ‘’De inspecteur der Vennootschapsbelasting te Amsterdam gezien artikel 32 van de Algemene Wet inzake Rijksbelastingen, gelet op de door de Staatssecretaris van Financiën verleende machtiging de dato 29 februari 1984, nr. 284-3160,

Besluit:

voor de heffing van vennootschapsbelasting over het jaar 1980 ten laste van [X] B.V. te [Z] geen rekening te houden met de overeenkomst van geldlening tussen voormelde belastingplichtige en [A] Corporation N.V. te Curaçao in 1978 gesloten met het oog op de verwerving door belastingplichtige op of omstreeks 20 december 1978 van alle aandelen in B.V. [B] te [Q] .

Toelichting.

De bestreden rechtshandeling maakt deel uit van een samenstel van rechtshandelingen, te weten de oprichting van [X] B.V., de verwerving door deze vennootschap van alle aandelen in B.V. [B] en de financiering van deze aankoop met vreemd geld. De overeenkomst van geldlening met [A] Corporation N.V. vormt het sluitstuk. Dit samenstel van rechtshandelingen zou achterwege zijn gebleven indien daarmee niet de heffing van vennootschapsbelasting voor het vervolg geheel of ten dele onmogelijk zou worden gemaakt.

Deze gevolgtrekking is gebaseerd op de gebleken feiten en omstandigheden.’’ ‘’

Belanghebbende is tegen de uitspraak van de Inspecteur in beroep gekomen bij het Hof.

Het Hof heeft als vaststaande aangemerkt:

Het Hof heeft omtrent de standpunten van partijen vermeld:

Het Hof heeft omtrent het geschil overwogen:

Op die gronden heeft het Hof de uitspraak van de Inspecteur bevestigd.

Belanghebbende heeft tegen 's Hofs uitspraak beroep in cassatie ingesteld en daarbij de volgende middelen voorgesteld:

De redenatie van het Hof is volstrekt onbegrijpelijk. Wellicht meent het Hof dat er een vaste relatie is tussen rente over aan te trekken gelden, welke gelden vervolgens worden benut ter verwerving van aandelen in een vennootschap, en de door die vennootschap te behalen winst. Die relatie wordt evenwel niet onderbouwd laat staan vastgesteld. Misschien heeft het Hof gemeend dat met behulp van het naar willekeur vaststellen van de prijs van de aandelen de heffing onmogelijk kan worden gemaakt. Het Hof heeft dan evenwel uit het oog verloren dat bij een dergelijke handelwijze mede een schijnhandeling, te weten het storten of onttrekken van vermogen, aanwezig is. Voor de bestrijding van schijnhandelingen behoeft en mag artikel 31 AWR niet worden benut.

ad 2b. Voordat de Staatssecretaris van Financiën de voorwaarden vaststelde waaronder artikel 15 Vpb. ten aanzien van belanghebbende en [B] kon worden toegepast, is hij door de inspecteur volledig op de hoogte gesteld omtrent de tussen [A] , belanghebbende en [B] bestaande relatie en met name is daarbij de financiering van de koopprijs van de aandelen vermeld. Dit is noch voor de Staatssecretaris noch voor de inspecteur aanleiding geweest om jegens belanghebbende enig bezwaar tegen de structuur kenbaar te maken. In tegendeel, de gebruikelijke - gepubliceerde - voorwaarden werden gesteld. Dit alles staat blijkens de uitspraak van het Hof vast.

De Staatssecretaris is van oordeel dat hij bevoegd is om rechtdoende aan doel en strekking van de fiscale eenheid, afwijkende of aanvullende voorwaarden te stellen.

Dit laatste, in relatie tot het achterwege blijven van afwijkende of aanvullende voorwaarden, en in samenhang met het op geen enkele wijze kenbaar maken door de Staatssecretaris en/of de inspecteur van enigerlei bezwaar tegen het verzoek om toepassing van artikel 15 Vpb., kon en mocht het vertrouwen bij belanghebbende wekken, dat de resultaten van de tot de fiscale eenheid behorende vennootschappen gevoegd zouden worden, zolang aan de door de Wet en de gestelde voorwaarden zou worden voldaan. De verwerping door het Hof is, gezien de wijze van totstandkoming van de fiscale eenheid, dan ook onbegrijpelijk.

Onbegrijpelijk is voorts Hof's conclusie dat door het bestreden besluit de verhouding eigen vermogen - vreemd vermogen niet is genormeerd.

De vervreemding van de aandelen in [B] betekende een realisatie van de in die vennootschap opgesloten winst en reserves, vormde een dividenduitkering.

Dit dividend is ten titel van geldlening teruggestort, dat wil zeggen aan belanghebbende ter beschikking gesteld. Het negeren van de geldlening kan niet anders zijn dan het negeren van de dividenduitkering en de geldlening. Dit stelt de inspecteur in staat om het dividendbeleid te toetsen en te normeren, en daarmee de verhouding vreemd - eigen vermogen vast te stellen. Een dergelijke bevoegdheid mist de inspecteur en kan en mag hij zich ook niet met behulp van artikel 31 AWR verschaffen.

ad 2c. Hoewel het Hof kennelijk van oordeel is dat niet verijdeling van heffing bij belanghebbende, tot wie het besluit zich richt, doch verijdeling van heffing bij [B] en [C] toereikend is voor het handhaven van de uitspraak betreffende de toepassing van artikel 31 AWR voor de heffing van vennootschapsbelasting ten laste van belanghebbende, meent het Hof dat niet de winst van [B] en [C] op de in geding zijnde overeenkomst van geldlening kan worden teruggevoerd.

Naar belanghebbende meent, heeft het Hof hiermede innerlijk tegenstrijdig geoordeeld.

Immers, de uitspraak van de inspecteur heeft ofwel betrekking op de heffing van vennootschapsbelasting ten laste van belanghebbende als zodanig, en dan kan de geldlening niet tot verijdeling leiden, danwel betrekking op de heffing van vennootschapsbelasting ten laste van belanghebbende als deel van de fiscale eenheid, en dan dient de winst van [B] en [C] op de geldlening te worden teruggevoerd.

Nu het Hof de uitspraak betrekking laat hebben op de heffing van vennootschapsbelasting ten laste van [B] en [C] , had het Hof tevens moeten beslissen dat de door die vennootschappen behaalde winst buiten de heffing zal moeten blijven, als gevolg waarvan het belang voor de inspecteur om de bestreden uitspraak te nemen wegvalt. Het Hof heeft door anders te oordelen een onbegrijpelijke uitspraak gegeven.

ad 3a. De uitspraak van de inspecteur richt zich tot belanghebbende en niet tot [B] en [C] . Op zich zelf kan de overeenkomst van geldlening niet tot verijdeling van de heffing van vennootschapsbelasting ten laste van belanghebbende leiden. Het is het tot stand brengen van de fiscale eenheid welke tot de door de belastingadministratie niet gewenste gevolgen voert. De verwerving van de aandelen en/of het vragen om toepassing van artikel 15 Vpb. en/of het accepteren van de daarbij gestelde voorwaarden kunnen slechts tot verijdeling van de heffing leiden. De uitspraak richt zich evenwel niet tot deze rechtshandelingen.

Het Hof heeft, klaarblijkelijk inziende dat de overeenkomst van geldlening niet tot verijdeling van de heffing van vennootschapsbelasting ten laste van belanghebbende kan leiden, zijn toevlucht gezocht tot de verijdeling van de heffing over de winst bij [B] en [C] .

Echter slechts rechtshandelingen verricht met het oog op belastingbesparing door en bij degene die de rechtshandeling verricht, kunnen onder omstandigheden worden genegeerd. Rechtshandelingen die bewerkstelligen dat belastingbesparing bij derden optreedt vallen niet onder artikel 31 AWR.

Het Hof heeft door de verijdeling van heffing over de winst bij [B] en [C] bepalend te achten, artikel 31 AWR geschonden.

ad 3b. Nu naar het oordeel van het Hof vast staat ‘’ ‘’dat genoemde rechtshandelingen geen wezenlijke verandering van feitelijke verhoudingen tussen [A] en [B] ten doel hebben gehad'' '' omdat [A] zij het middellijk, enig aandeelhoudster in [B] is gebleven, en tevens ‘’ ‘’als gevolg van de ... vermelde rechtshandelingen de heffing van vennootschapsbelasting over de winst van [B] en [C] geheel of ten dele is verijdeld'' '' had het Hof de verkoop van de aandelen in [B] moeten aanmerken als een uitdeling van reserves door [B] aan [A] .

Immers, in de opvatting van het Hof diende de verkoop van de aandelen, buiten het beoogde fiscale voordeel geen zakelijk belang.

Het uitdelen van reserves kan niet met behulp van artikel 31 AWR genegeerd worden. Dan kan het aangaan van de geldlening, in samenhang met de koop van de aandelen, evenmin onder de werking van artikel 31 AWR vallen.

Beide situaties moeten immers gelijk behandeld worden.

ad 3c. De winst van een vennootschap moet blijkens artikel 8 Vpb. opgevat en bepaald op de voet van onder meer artikel 9 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964.

Artikel 10 Vpb. biedt de mogelijkheid om langs interpretatieve weg tot de slotsom te komen dat een schuldeiser zo nauw bij een onderneming van de schuldenaar betrokken is, dat hij met het door hem uitgeleende bedrag in zekere mate deel neemt in de onderneming van de schuldenaar, als gevolg waarvan de rente tot uitdeling wordt.

In casu is er echter geen sprake van het in zekere mate deelnemen, zodat artikel 10 Vpb. niet aan de orde kan komen.

De winstbepaling wordt dan uitsluitend geregeerd door artikel 8 Vpb.

Het lijdt geen twijfel dat op grond van de Wet bij de winstbepaling de rente, verschuldigd over een lening als de onderhavige, als aftrekpost in aanmerking moet worden genomen.

Het zou zelfs in strijd met de strekking van de Wet zijn, want in strijd met goed koopmansgebruik, om de rente bij het bepalen van de winst niet in mindering te brengen.

Het verwerven van aandelen in [B] met behulp van een door de verkoper verstrekte lening, kan op zichzelf geen enkele strijd met welke strekking van de Wet dan ook opleveren.

Alhoewel het Hof daar in zijn uitspraak op geen enkele wijze blijk van geeft, wordt door hem het ‘’opgaan'' van [B] in belanghebbende op grond van artikel 15 Vpb. als gevolg waarvan de rentelasten van belanghebbende en het resultaat van [B] verenigd worden, kennelijk als strijdig met de strekking van de Wet aangemerkt.

Het Hof ziet dan over het hoofd, dat artikel 15 Vpb. in het leven geroepen is om de mogelijkheid te scheppen dat concerns belast worden als één lichaam en dat dat tevens zijn strekking is. Dit artikel is juist bedoeld om tussen vennootschappen horizontale verrekening van positieve en negatieve resultaten mogelijk te maken.

Belanghebbendes handelen - het vragen om een fiscale eenheid - is derhalve niet in strijd doch juist in overeenstemming met de strekking van de Wet. In dit verband valt nog te wijzen op het op 27 juli 1978 gegeven antwoord van de Staatssecretaris op de eerste door het Tweede Kamerlid Nooteboom op 2 juli 1978 gestelde vraag. De Staatssecretaris zegt onder meer:

De Staatssecretaris van Financiën heeft bij vertoogschrift het cassatieberoep bestreden.

Partijen hebben de zaak mondeling doen toelichten: belanghebbende door Mr. P.A. Mackaaij, advocaat te [Z] , de Staatssecretaris door Mr. Ch.J. Langereis, eveneens advocaat te [Z] .

De Advocaat-Generaal Verburg heeft op 31 mei 1988 geconcludeerd tot verwerping van het beroep.

4.1. In cassatie moet van het volgende worden uitgegaan:

Op 1 april 1978 heeft [D] - sinds 1972 in België woonachtig - zijn aandelen in B.V. [B] te [Q] , omvattende het gehele aandelenkapitaal, ingebracht in [A] Corporation N.V. te Curaçao, van welke laatste vennootschap [D] alle aandelen bezat. [B] bezat alle aandelen in B.V. tot exploitatie van schoonheidsverzorgingsbedrijven ‘’ [C] ’’ te [Q] en vormde hiermee sinds 1 januari 1978 een fiscale eenheid in de zin van artikel 15 van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 (hierna: Vpb.). [A] heeft op 20 december 1978 alle aandelen [B] tegen een koopprijs van f 7.500.000,-- verkocht aan belanghebbende, een besloten vennootschap waarvan sedert eind 1977 alle aandelen in het bezit van [A] waren, en die in 1978 geen activiteiten had ontplooid. Ter financiering van de koopsom verstrekte [A] aan belanghebbende een langlopende rentedragende lening groot f 7.000.000,--. Sinds 1 januari 1979 bestaat tussen belanghebbende, [B] en [C] een fiscale eenheid in de zin van artikel 15 Vpb. Bij uitspraak van 26 maart 1984 heeft de Inspecteur, met schriftelijke machtiging van de Staatssecretaris van Financiën, besloten met toepassing van artikel 31 van de Algemene wet inzake rijksbelastingen (hierna: AWR) voor de heffing van vennootschapsbelasting over het jaar 1980 ten laste van belanghebbende geen rekening te houden met de hiervoor bedoelde overeenkomst van geldlening.

Het Hof heeft de uitspraak van de Inspecteur bevestigd. In cassatie bestrijdt belanghebbende 's Hofs uitspraak met een drietal middelen van cassatie.

4.2. Bij zijn bestreden uitspraak heeft het Hof geoordeeld: dat de overdracht door [A] aan belanghebbende van de aandelen [B] en het schuldig blijven door belanghebbende van de koopsom - bij wijze van geldlening - tot een bedrag van f 7.000.000,-- geen wezenlijke verandering van de feitelijke verhoudingen tussen [A] en [B] ten gevolge hebben gehad; dat zulks bevestiging vindt in de omstandigheid dat [A] via belanghebbende nog steeds alle invloed in [B] kan uitoefenen, en bovendien nog steeds - zij het deels ten titel van aflossing van en rente op een vordering - volledig over alle reserves van [B] kan beschikken; dat de doorslaggevende reden voor genoemde transacties de verijdeling van de heffing van vennootschapsbelasting is geweest.

Deze oordelen geven geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en kunnen, daar zij zijn verweven met waarderingen van feitelijke aard en niet-onbegrijpelijk zijn, voor het overige in cassatie niet met vrucht worden bestreden.

4.3. Met betrekking tot de vraag of de verijdeling van de heffing van vennootschapsbelasting, als bedoeld onder 4.2, in strijd is met de strekking van de Wet Vpb., heeft het volgende te gelden.

4.3.1. Indien een besloten vennootschap haar onderneming - verstaan in de door artikel 2, lid 5, Vpb., bepaalde ruime zin - financiert door schulden aan te gaan tegenover derden, dient de te dier zake verschuldigde rente, ingevolge artikel 8, lid 1, Vpb. in verband met artikel 7 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964, voor de heffing van de vennootschapsbelasting ten laste van de winst van de vennootschap te worden gebracht; zulks geldt in beginsel mede voor rente ter zake van door de aandeelhouders bij wijze van geldlening ter beschikking van de vennootschap gestelde of gelaten bedragen.

4.3.2. In 's Hofs vaststellingen ligt besloten: dat de door belanghebbende en haar aandeelhoudster [A] in het onderhavige geval gevolgde constructie inhoudt dat het belang van [A] als houdster van alle aandelen in [B] is omgezet in een belang omvattende alle aandelen in belanghebbende alsmede een rentedragende geldlening ten laste van belanghebbende; dat deze omzetting echter geen wezenlijke verandering heeft gebracht in de vermogenspositie van [B] , noch in het belang of de zeggenschap van [A] in [B] , hetgeen inhoudt dat de door belanghebbende aan [A] verschuldigde lening niet ertoe strekte bij te dragen in de financiering van de onderneming van [B] en dat de daarop verschuldigde rente met de uitoefening van die onderneming geen verband hield; dat door de toepassing van artikel 15 van de Wet Vpb. die rente niettemin voor de heffing van de vennootschapsbelasting ten laste van de winst van [B] - waarin opgegaan [C] - zou komen.

4.3.3. Het als fiscaal toelaatbaar aanvaarden van een constructie als hiervoor onder 4.3.2 bedoeld zou - gelijk het Hof in zijn zesde rechtsoverweging met juistheid heeft geoordeeld - ertoe leiden dat een naamloze of besloten vennootschap naar willekeur aanzienlijke bedragen als rente ten laste van haar winst zou kunnen brengen en aldus de heffing van de vennootschapsbelasting geheel of gedeeltelijk zou kunnen verijdelen door - desgewenst herhaaldelijk - zonder dat zulks betekenis zou hebben voor haar vermogenspositie dan wel voor de vermogenspositie of de zeggenschap van degenen bij wie het belang in haar berust, overeenkomstig bedoelde constructie te handelen.

Deze consequentie, die zou neerkomen op het aanvaarden van een rente-aftrek waarvoor een toereikende rechtvaardiging niet valt aan te wijzen, is strijdig met doel en strekking van de Wet Vpb. Gelet op hetgeen onder 4.3.1 is overwogen, heeft de wetgever met de aldaar genoemde bepalingen niet beoogd een aftrek te verlenen voor rente op geldleningen die generlei functie hebben in het kader van de financiering van de door de betrokken vennootschap gedreven onderneming.

4.3.4. De omstandigheid dat een zodanige renteaftrek, indien aanvaard, mogelijk zou zijn gemaakt door de toepassing van artikel 15 Vpb., staat aan het vorenoverwogene niet in de weg. Aan dit artikel kan immers niet de strekking worden toegekend de aftrek mogelijk te maken van kosten die naar doel en strekking van de wet niet in aftrek behoren te komen.

4.4. Naar uit het vorenoverwogene volgt, heeft het Hof terecht geoordeeld dat met betrekking tot de door de Inspecteur in zijn onderhavige besluit omschreven rechtshandeling artikel 31 AWR toepassing kan vinden. De middelen kunnen derhalve in geen van hun onderdelen tot cassatie leiden.

De Hoge Raad verwerpt het beroep.

Dit arrest is gewezen door de vice-president Royer als voorzitter, en de raadsheren Jansen, Van der Linde, Baardman en Bellaart, in tegenwoordigheid van de waarnemend griffier De Kroon in raadkamer van 26 april 1989.