Rode vlag fiscale vergroening

Politieke column

Belastingheffing speelt een belangrijke rol bij het klimaatbeleid. En dat is voorstelbaar. Belastingvoordelen stimuleren burgers en bedrijven zich meer milieuvriendelijk te gedragen. Daar waar belastingheffing als prijsprikkel kostprijsverhogend werkt, ontmoedigt het anderzijds milieuvervuilende activiteiten. Althans, dat is de theorie.

De inzet van fiscale prikkels is namelijk niet altijd effectief. De fiscale stimulering van (semi-)elektrische auto’s is het voorbeeld dat nog steeds snoeihard nadreunt: miljarden aan lagere autobelastingen bleken maar een zeer beperkt milieueffect te hebben. De Algemene Rekenkamer rekende in 2019 duidelijk voor dat per € 2.000 minder belastingontvangst voor de schatkist één ton CO₂-uitstoot voorkomen zou zijn. Met een ‘marktprijs’ (volgens het ETS-systeem) in die tijd van ongeveer € 25 per vermeden ton CO₂ was dit wel een erg duur grapje.

Deze schokkende conclusie van de Algemene Rekenkamer werd door beleidsbepalers schouderophalend ontvangen. Mooiste argument: nee, het ging om meer dan uitstootvermindering, want het doel was ook om emissievrij rijden als stip op de horizon tussen de oren van burgers te krijgen. Alsof groen belastingbeleid niet kan en niet mag falen, terwijl er wel degelijk vraagtekens te plaatsen zijn bij de effectiviteit en uitvoerbaarheid. 

Als fiscale vergroening tegenover koopkracht- en inkomenspolitiek komt te staan, is ook duidelijk dat eerstgenoemde het onderspit delft. Een veelgehoorde beleidsverschuiving betreft: verhoog de energiebelasting op aardgas en verlaag de energiebelasting op elektriciteit. Mits de elektriciteit een beetje duurzaam is opgewekt, lijkt dit vanuit milieuoogpunt een goede uitruil. Een commissie van ambtenaren heeft dit in een zogeheten interdepartementaal beleidsonderzoek (IBO) vorige week ook maar weer eens voorgesteld. 

De ambtenaren willen de energiebelasting op aardgas met € 2 miljard verhogen. De voorgestelde verlaging van de energiebelasting op elektriciteit is trouwens aanmerkelijk lager met slechts € 1,3 miljard. Per saldo moeten we van de ambtenaren met elkaar dus € 700 miljoen meer energiebelasting gaan betalen (en daar komt de btw nog eens overheen).

Een hogere energiebelasting drukt wel de koopkracht van burgers. Zij belanden niet zelden in het rood. Afgelopen jaar hebben we gezien wat de gevolgen zijn van plots hogere energieprijzen. Inderhaast moest het kabinet een peperduur compensatiepakket optuigen dat bovenal weinig effectief was (iedereen € 190 euro per maand geven in november en december is tamelijk ongericht te noemen). In een rapport opschrijven dat de energiebelasting toch maar weer verder omhoog moet, heeft als doel in een rekenmodel een forse uitstootreductie naar voren te laten komen. Maar wat moeten we met deze plannen in de echte wereld?

Verhoging van de vliegbelasting is er ook zo eentje. In plaats van een vliegverbod op korte afstanden – mij lijkt dit uiterst effectief – wordt met een hogere vliegbelasting gepoogd het vele vliegverkeer te ontmoedigen. Kleine portemonnees zijn echter de dupe en kunnen een vliegvakantie naar de zon op hun buik schrijven. Welgestelden kunnen en zullen de hogere ticketprijs daarentegen gemakkelijk voor lief nemen. En nee, ik ben geen voorstander van een inkomensafhankelijke vliegbelasting. 

Een hogere vliegbelasting zorgt in een rekenmodel ongetwijfeld voor een vermindering van het vliegverkeer en heeft dus een positief milieueffect, maar is dat nou realistisch? Voorstanders vinden een twijfelachtige effectiviteit niet eens zo erg, want door de vliegbelasting worden in elk geval de milieukosten in de prijs geïnternaliseerd.

Onze planeet staat er niet al te best voor. Initiatieven om het klimaat en het milieu te verbeteren zijn meer dan welkom, ook op fiscaal terrein. Dit betekent echter niet dat een vleesbelasting, een zuivelbelasting, een hogere energiebelasting en een driedubbele vliegbelasting zomaar de oplossingen zijn. Kijkend naar evaluaties van gevoerd beleid en naar effectiviteit en uitvoerbaarheid, is fiscale vergroening niet steeds succesvol. Belastingbeleid is veel te vaak schaamlap voor falend milieubeleid.