Nervositeit over OV-reisaftrek

Politieke column

Op 18 januari 2024 is belastingstaatssecretaris Van Rij door zijn ambtenaren geïnformeerd over een evaluatierapport over de OV-reisaftrek in de inkomstenbelasting. Dit is een aftrekpost voor werknemers die met het openbaar vervoer reizen en de kosten daarvan niet of niet volledig vergoed krijgen van hun werkgever. Het is een tamelijk onzinnige aftrekpost met een belastingvoordeel op jaarbasis van gemiddeld een paar honderd euro. De evaluatie is negatief. Niet zo spannend verder, of toch wel?

Als de bewindsman begin maart zijn fiat geeft voor verzending aan de Tweede Kamer krijgt het rapport met dagtekening 1 februari 2024 een opmerkelijke definitieve datum mee. Hierdoor lijkt het immers alsof het rapport twee weken nadat het op het bureau van Van Rij belandde pas definitief is afgerond. Dat is raar voor een ‘onafhankelijke evaluatie’. Is er tussentijds op verzoek van Van Rij dan nog iets aangepast? En wat dan?

Nu is de evaluatie uitgevoerd door de onder Van Rij ressorterende ambtenaren van het ministerie van Financiën, waarbij de resultaten door een ‘externe’ deskundige van het Centraal Planbureau (CPB) zijn beoordeeld. Gezien de datum van vaststelling van het evaluatierapport en het eerder informeren van de staatssecretaris hierover is niet ondenkbaar dat de rapportage een politieke kleuring heeft meegekregen, vooral in de presentatie van de uitkomsten. Deze schijn had voorkomen kunnen worden. Een echte onafhankelijke onderzoeker, die ook buiten het departement staat, zal een aanpassing in de rapportage minder snel of niet accepteren.

Die OV-reisaftrek slaat, zoals gezegd, eigenlijk nergens op. Er zijn veel argumenten voor afschaffing. De regeling is ‘waarschijnlijk niet doeltreffend’ en ‘niet doelmatig’. De controle door de Belastingdienst is een risico en de doelgroep snapt de toepassing van de regeling niet zo goed. Het evaluatierapport is dan ook negatief, maar de conclusie is erg beschouwend. Alsof de echte conclusie niet genoemd mag worden. Vanwege de demissionaire status geeft het kabinet opeens ook geen appreciatie van de evaluatie. Huh? Je mag toch wel een mening hebben als je demissionair bent? Tsja, die demissionaire status is wel een erg makkelijk gezochte schuilplek zodra zich onwelgevallige dossiers aandienen.

Het valt daarnaast op dat over de OV-reisaftrek geen letter is opgeschreven in het ambtelijke bouwstenenrapport over belastingen dat medio februari is geopenbaard. Ook dat is raar, want het is dan al intern bekend dat het een moeizame aftrekpost is. Belangrijke kanttekening: dat bouwstenenrapport komt uit dezelfde ambtelijke fabriek als het evaluatierapport, waarbij ook het CPB weer betrokken was.

Maar toch. Als je een omvangrijk fiscaal rapport opstelt voor de politieke besluitvormers in de formatie, waarom neem je dan niet mee dat er een aftrekpostje in de inkomstenbelasting zit dat eigenlijk opheffing behoeft? Wie wel over extraterritoriale kosten leutert en niet over OV-reiskosten, praat naar mijn mening met een dubbele tong. 

De grote vraag is natuurlijk waarom een niemendalletje als de OV-reisaftrek tot zoveel nervositeit leidt. Het is niet zonder meer duidelijk wat zich op de ambtelijke burelen heeft afgespeeld in de afgelopen maanden. Wel is het zo dat de fiscale behandeling van reiskosten van werknemers een heet politiek hangijzer is. Dat is nog een erfenis uit het verleden. 

Gedoe over een voorstel tot aftopping van het reiskostenforfait leidde in 1989 tot een kabinetsval. Zoiets blijft hangen. In 2012 ontstond daarbovenop een politiek trauma door het voorstel voor afschaffing van de onbelaste reiskostenvergoeding. Tegenstanders muntten het voorstel als forenzentaks, waarmee het pleit snel was beslecht. Deze politieke afdronk zou zo nog maar eens steeds kunnen doorwerken.

In de week dat ASML in het Torentje de aandacht trok met fiscaal gefoeter, plofte de negatieve evaluatie van de OV-reisaftrek op de deurmat van de Kamer. Perfecte timing.