Keuzemodel van Financiën

Politieke column

Het ministerie van Financiën zoekt voor het dienstonderdeel Toeslagen nieuwe medewerkers. Zij komen onder gezag van de dienstleiding te staan. De te verrichten werkzaamheden zijn ingebed in de ambtelijke organisatie en zijn ‘onderdeel van het primaire proces’, zo leest de vacaturetekst. Het betreft dus geen koekenbakkers die driehoog achter zitten te sleutelen aan een onbeduidend processtapje. Welnee, dit is in alles kernactiviteit. Dit is ambtenarij pur sang. 

Medewerkers vallen als werknemers, en dus als ambtenaren, onder de CAO Rijk. Deze functie staat echter niet alleen open voor werknemers. Ook zzp’ers kunnen en mogen de rol vervullen, die wel eens een jaar zou kunnen gaan duren, met zelfs een verlengingsmogelijkheid. Medewerkers gaan dus voor langere tijd bij de club horen. 

Het voorbeeld is van december 2022. Vers van de pers dus. Het illustreert de situatie op de Nederlandse arbeidsmarkt. Niet alleen in het onderwijs, de zorg, de transportsector én de zakelijke dienstverlening, maar ook in de Haagse ambtenarij viert het arbeidsrechtelijke keuzemodel hoogtij. Dat model is simpel: je kunt en mag kiezen in welke juridische hoedanigheid je aan de slag gaat. Werknemer of zzp’er, that’s the question, haalde ik in dit verband eerder Hamlet aan. 

Het opvallende is hier echter dat het ministerie van Financiën – samen met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) – half december 2022 een epistel over de fiscale en sociaalrechtelijke positie van zelfstandigen de wereld in heeft gebracht. Boodschap: het aantal zzp’ers moet omlaag. Let wel: deze brief was een week oud toen bovenstaande vacature het levenslicht zag. 

Het epistel heet een voortgangsbrief te zijn. Het is ontegenzeggelijk een brief, maar de voortgang zoek ik nog. Dat is niet eenvoudig, want de brief telt maar liefst 42 pagina’s en dan komen daar nog wat bijlages bij. Wie zo veel woorden gebruikt, zegt inhoudelijk vaak weinig. Zo nu ook. Het is veelzeggende nietszeggendheid.

Het kabinet worstelt zeer omslachtig met het fiscale en sociaalrechtelijke onderscheid tussen zelfstandigen en werknemers. Sommige zelfstandigen verkeren in een kwetsbare positie en ontberen de noodzakelijk geachte arbeidsrechtelijke bescherming die werknemers wel hebben. De enorme toename van het aantal zzp’ers holt bovendien de premiegrondslag voor de werknemersverzekeringen uit. Dat is trouwens ook de voornaamste reden dat het ministerie van SZW en de vakbonden het aantal zzp’ers willen terugdringen, want deze beperking van hun ‘speelterrein’ pruimen zij niet. 

Aan de andere kant vraagt een wendbare arbeidsmarkt om een flexibele schil. Het is daarnaast ondoenlijk om elke arbeidsrelatie afzonderlijk te beoordelen op boterzachte criteria. Daarmee ligt het handhavingsprobleem op tafel. 

Het kabinet weet eigenlijk niet goed in welke richting te varen. De eigen oproep voor minder zzp’ers echoot een valse toon op de ambtelijke burelen, waar men op de schaarse arbeidsmarkt naarstig zoekt naar nieuwe medewerkers. Ziedaar de relevantie van de aangehaalde vacature voor medewerkers Toeslagen. 

En daar wordt het dus ook hypocriet. Als een ministerie opschrijft dat het minder zzp’ers wil, maar zich tegelijkertijd door de keiharde realiteit gedwongen ziet voor primaire werkzaamheden ook gewoon zzp’ers aan te trekken, dan is het tijd voor een hele grote spiegel. Ik zou zeggen: begin eerst bij jezelf voordat je anderen de maat neemt. Ga niet bij marktpartijen handhaven wat niet te handhaven is (zolang er geen heldere criteria zijn), jaag niet allerlei opdrachtgevers en zzp’ers de stuipen op het lijf en vraag niet van anderen wat jezelf ook niet doet. 

Als je het keuzemodel echt niet meer wilt, dan is het toch heel makkelijk om alvast intern te verordonneren dat er geen zzp’er meer binnenkomt. Of stel desnoods voor de medewerkers binnen de eigen organisatie heldere criteria op. Wees zelf het ‘goede’ voorbeeld.