Pinokkio en vermogensbelasting

Politieke column

Al meer dan 200 jaar kent Nederland in verschillende vormen en benamingen een vermogensbelasting, hoewel de regering er de laatste twee decennia glashard over liegt. Het afschaffen van belastingheffing over vermogensinkomsten ging in 2001 namelijk gepaard met de introductie van een zogeheten forfaitair rendement, alsof daarmee de vruchten uit het vermogen toch nog betekenis hebben. Dat is niet zo. Box 3 is sinds het ontstaan niets anders dan een wat ingewikkelde opvolger van de toenmalige vermogensbelasting, waarbij enkel de omvang van het vermogen relevant is.

De ombouw per 2017 naar een progressieve vermogensbelasting ging opnieuw gepaard met dikke mist. De introductie van rammelende rendementsklassen zou de belastingheffing volgens het toenmalige kabinet dichter bij de reële inkomsten uit vermogen brengen. Het is echt gezegd, en het is echt lariekoek.

In plaats van de waarheid het leugentje te laten achterhalen (lees: uitspreken dat box 3 materieel een vermogensbelasting is, waarbij reële inkomsten in beginsel geen rol spelen) koos de Hoge Raad onlangs voor de Pinokkio-lijn. Wat dat is? Kort gezegd: niet de speurneus maar de groeineus opzetten en de regering dus de eigen leugen door de strot duwen.

De leugen is daarmee in wezen tot waarheid verheven. Na 200 jaar heeft het hoogste rechtscollege de vermogensbelasting aan de Haagse treurwilgen gehangen. Opeens zijn de reële vermogensinkomsten weer relevant voor de belastingheffing, hoewel nog helemaal niet makkelijk is deze inkomsten in de heffing te betrekken (geen idee wat te doen met bijvoorbeeld negatieve rente en de eventuele verrekenbaarheid daarvan). Hilariteit en treurigheid dansen momenteel een tango in belastingland, want het is natuurlijk een lachwekkende chaos om je voor kapot te schamen.

Kijk, de wetgever kan best razendsnel ingrijpen. Daarvoor is niet zozeer aanpassing van de wet geboden. Het is zaak de wazige wetstoelichting aan te passen, of beter nog in te trekken. Belastingstaatssecretaris Van Rij hoeft vervolgens slechts op te schrijven wat box 3 feitelijk doet: het (progressief) belasten van vermogen. Bij ons thuis heet dit de waarheid vertellen. Knappe jongen die wapperend met de mensenrechtenverdragen een vermogensbelasting massaal van tafel weet te vegen. Voor het interen op vermogen, als dat boven een bepaalde grens al erg zou zijn (ik vind van niet, maar dat terzijde), is immers wel wat meer nodig dan droevige rendementen.

De door mij geschetste oplossing is heus niet makkelijk, zo begrijp ik goed. In de huidige politieke en maatschappelijke constellatie zal het herschrijven van de wetstoelichting niet zomaar worden gepruimd. Daarvoor is de sfeer te beladen. En daarvoor zijn de Kamervragen te hitsig. Deze week staat een Kamerdebat over box 3 gepland, waarvan de opwinding nu al voelbaar is.

Het blijft opmerkelijk dat belastingheffing over grotere (spaar)vermogens zoveel verontwaardiging oproept, terwijl de belastingdruk toch nog steeds veelal relatief laag is ten opzichte van het vermogen. De prominente rol in de procedure van een algemeen nut beogende instelling (inclusief de daarbij horende belastingvoordelen) is in dat verband naar mijn mening ook vermeldenswaardig. Je zou daardoor bijna denken dat het bij box 3 gaat om grotesk fiscaal onrecht. Echter, de echt schrijnende fiscale drama’s komen nu eenmaal minder voor het voetlicht dan het gênante geneuzel van rijkelui.

Het nieuwe kabinet sorteert voor op een vermogensaanwasbelasting, althans de ambtenaren hebben dat voorstel bij Van Rij neergelegd. Invoering van een vermogensbelasting is volgens diezelfde ambtenaren zeer complex dan wel verstorend. Zij geven hierover nadrukkelijk een negatief advies aan de bewindsman. Zouden zij echt miskennen dat box 3 tot enkele weken geleden uitwerkte als een (progressieve) vermogensbelasting? Je hoeft geen voorstander van een vermogensbelasting te zijn, zeker niet, maar negeren van ruim 200 jaar geschiedenis is wel een beetje eng.