Giftige gift

Politieke column

De aangiftecampagne is momenteel volop gaande. Sommige belastingplichtigen zweten peentjes. De fiscale implicatie van persoonlijke beslommeringen is hen niet steeds duidelijk. Andere hoeven slechts een check te doen op de voor hen vooringevulde gegevens, waarbij van zwoegen zeker geen sprake is. De massaliteit van de inmiddels circa 12 miljoen aangiftes inkomstenbelasting (IB) blijft mij verbazen. Voor een grote groep burgers is het namelijk een onnodig repeterend circus. Het kan voorkomen worden, althans indien het belastingstelsel wordt gewijzigd met als doelstelling zo min mogelijk burgers met een aangifte inkomstenbelasting te confronteren. 

Helaas is er nog geen expliciete boodschap aan beleidsmakers en politici om deze richting op te gaan. Even in het jargon: hierover is geen bouwsteen of fiche gemaakt. Nu de formatie van een nieuw kabinet de komende weken op stoom komt, is dat meer dan jammer. De formatietafel wordt immers voor een groot deel inhoudelijk gevoed vanuit de ambtelijke organisatie (de rechtstreekse lijntjes met de onderhandelaars daargelaten). De Haagse bril tuurt echter naar het belastingrecht als eenzijdig instrument voor uiteenlopende beleidsdoelstellingen. Mijn herhaalde oproep is het perspectief te verleggen. Laat het belastingrecht veel meer zwaluwstaarten met de uitvoering, en dan vooral met minder uitvoering.

In deze lijn zie ik gelukkig wel een sluimerend krachtenveld dat voor een grote groep burgers een mooie uitkomst kan hebben: een wereld zonder jaarlijkse IB-aangifte. Jazeker, de vorige week in deze rubriek behandelde negatieve evaluatie van de OV-reisaftrek, en de niet uitgesproken roep om afschaffing, past hierin (NLF-P 2024/10). De onlangs gepubliceerde evaluatie van de giftenaftrek door onderzoeksbureau SEO – deze evaluatie is zonder vertraging (en aanpassing) gelijk door het demissionaire kabinet aan de Kamer gestuurd – is evenzeer zo’n signaal in de goede richting. De giftenaftrek is volgens de onderzoekers doeltreffend (stimuleert het doen van giften), maar is niet doelmatig (leidt niet tot meer giften). 

Ik vraag me trouwens af waarom particuliere (en zakelijke) giften een stimulans nodig hebben. De giftenaftrek is in de kern een ander laten meebetalen aan jouw cadeau. Waarom zou je dat willen? De portemonnee van niet-gevers aanspreken, is in mijn beleving toch een gift met een wrang smaakje. Noem het een giftige gift. 

Kritiek op de giftenaftrek ligt al lange tijd erg gevoelig in politiek Den Haag. Daarvoor is een vrij logische verklaring. In de eerste plaats kent de goededoelensector een krachtige lobby, met prominente vertegenwoordigers. Bovendien zijn politieke partijen zelf vaak ook als algemeen nut beogende instelling (anbi) geregistreerd. Zij profiteren ten behoeve van de financiering van hun eigen partijorganisatie van deze fiscale stimuleringsregeling. En dat gaat om serieus bier. Partijen die hun (actieve) leden in besturen en vertegenwoordigende organen opdragen een deel van hun beloning te schenken aan de partijkas, schuiven deze ‘verplichting’ ook nog eens onder het etiket van ‘vrijgevigheid’. Dat is het niet, maar met de giftenaftrek wordt de pijn van deze afdrachten wat verzacht.

Ziedaar de belangen voor het koesteren van deze aftrekpost, die de belastingbetaler – oftewel: de niet-gevers – jaarlijks € 458 miljoen kost. Afschaffing van de giftenaftrek is een hete aardappel die niemand doorslikt. De onderzoekers van SEO snappen dat ook. Zij geven als onderdeel van de taakopdracht beleidsopties, die ik dus als een signaal in de goede richting beschouw. Zij stellen voor de giftenaftrek te verrekenen tegen een vast aftrektarief. Daarmee komt ook omzetting naar een geefsubsidie in beeld. De begiftigde ontvangt dan van de overheid een percentage van de gift. Hierdoor kan de giftenstimulans uit de belastingheffing en daarmee uit de IB-aangifte worden geknikkerd. Op dit punt vervalt dan de noodzaak IB-aangifte te doen. Jaja, ook zonder bouwstenen en fiches komen we er uiteindelijk wel.